Η «ανακάλυψη» που έγινε πριν από 170 χρόνια κι αποτελεί μέρος της καθημερινότητάς μας

Μπορεί το πλύσιμο των χεριών να φαντάζει λογικό στις μέρες μας, όμως πριν από 170 χρόνια που μπήκε στην καθημερινότητά μας φάνταζε ιδιαίτερο.

Μοιάζει παράδοξο αν λάβει υπόψη του κανείς πως ο Πόντιος Πιλάτος «ένιψε τα χείρας του» πολλούς αιώνες πριν, ενώ το πλύσιμο των χεριών επιβάλλεται για λόγους καθαριότητας σε θρησκευτικές τελετές τόσο των εβραίων όσο και των μουσουλμάνων. Αν υπάρχει πάντως ένας πιονέρος της επιστήμης στο πεδίο της υγιεινής των χεριών, αυτός είναι ο Ούγγρος γιατρός Ίγκματς Σέμελβαϊς.

Ήταν στα μέσα του 19ου αιώνα όταν ο Σέμελβαϊς ανέλαβε καθήκοντα βοηθού καθηγητή στο γενικό νοσοκομείο της Βιέννης. Και ήταν ο μόνος που προβληματίστηκε για το γεγονός πως στη μία μαιευτική κλινική του νοσοκομείου πέθαιναν πολύ περισσότερες γυναίκες από επιλόχειο πυρετό σε σχέση με την άλλη. Δεν άργησε να υποθέσει τον λόγο. Στη μία κλινική ασκούνταν γιατροί, στην άλλη μαίες. Οι πρώτοι έκαναν νεκροψίες, οι δεύτερες όχι.

Για να καταλήξει στο συμπέρασμά του, ο Σέμελβαϊς βοηθήθηκε από την κακή τύχη ενός συναδέλφου του, ο οποίος εξέτασε ένα πτώμα έχοντας κοπεί στο χέρι με αποτέλεσμα να προσβληθεί από σηψαιμία και να πεθάνει. Συγκρίνοντας τα συμπτώματα του άτυχου γιατρού και των άτυχων λεχώνων, συμπέρανε πως η αιτία ήταν η ίδια: τα «δηλητήρια», όπως τα ονόμασε, που προέρχονταν από τα πτώματα, μετέφεραν με τα χέρια τους οι γιατροί και μόλυναν τις εγκύους.

Το επόμενο βήμα ήταν να παρασκευάσει ένα διάλυμα χλωριούχου ασβεστίου όπου απολυμαίνονταν χέρια και ιατρικά εργαλεία. Η κίνηση αποδείχθηκε σωτήρια. Πριν την παρέμβασή του η θνησιμότητα των νέων μητέρων έφτανε το 18%. Μετά την επιβολή της υγιεινής των χεριών, το ποσοστό αυτό έπεσε στο 1%.

Παρά τα θαυμαστά αποτελέσματα, όμως, η αντισηπτική μέθοδος του Σέμελβαϊς συνάντησε ισχυρές αντιστάσεις. Ένας λόγος ήταν πως οι άνθρωποι τότε δεν πίστευαν πως μπορεί να είναι κινητοί φορείς μικροβίων. Οι γιατροί θίγονταν στην ιδέα πως μπορούσαν να προκαλούν οι ίδιοι μολύνσεις. Η πλειονότητα, εξάλλου, προερχόταν από οικογένειες της μεσαίας ή της ανώτερης τάξης της Βιέννης. Αυτοί ήταν οι «καθαροί», ενώ βρώμικοι στα μάτια τους ήταν μόνο οι εργάτες των φτωχών στρωμάτων που είχαν άλλες συνήθειες υγιεινής ή δεν είχαν και καθόλου. Ήταν προσβλητικό επομένως γι’ αυτούς να τους πει κάποιος πως τα χέρια τους ήταν βρώμικα.

Θα έπρεπε να περάσουν δέκα χρόνια για να επισημάνει ένας γιατρός που κατέκτησε τη φήμη, ο Λουί Παστέρ, την ανάγκη εξόντωσης των μικροβίων. Αλλά ακόμη περισσότερα για να ανακαλύψει ο γερμανός επιστήμονας Ρόμπερτ Κοχ τον βάκιλο του άνθρακα. Και άλλα ακόμη για να εισαγάγει ένας άγγλος χειρουργός, ο Τζόζεφ Λίστερ, την υποχρεωτική απολύμανση των χεριών στη χειρουργική. Στις αρχές του 20ου αιώνα, το πλύσιμο των χεριών δεν ήταν μια υποχρέωση των γιατρών μόνο, αλλά κάτι που έπρεπε να κάνουν όλοι.

Κανείς δεν προσβαλλόταν πια και ένας από τους λόγους ήταν η φυματίωση που θέριζε εκείνη την εποχή. Αφού αποκλείστηκε η πιθανότητα να πρόκειται για κάποια κληρονομική ασθένεια, η υγιεινή των χεριών επιβλήθηκε ως ένα από τα πιο αποτελεσματικά μέσα προστασίας. Η εικόνα στο τέλος δεν ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Οι άνθρωποι απέφευγαν τις χειραψίες, τις αγκαλιές και τα φιλιά. Το στόμα και το δέρμα είχαν καταχωρηθεί πλέον ως εστίες μικροβίων.

Ο φόβος δεν κράτησε πολύ. Η πρόοδος της υγιεινής και η ανακάλυψη των εμβολίων και των αντιβιοτικών, νίκησε τους θανάτους από τα μικρόβια. Η καθαριότητα έφτασε να αμφισβητηθεί από τους χίπις ως μια μη μου άπτου συνήθεια της μπουρζουαζίας. Αλλά ακόμη και όταν πέρασε η γοητεία του κινήματος της αμφισβήτησης, η υγιεινή των χεριών δεν έγινε καθολική. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε ανάμεσα σε αμερικανούς φοιτητές το 2009, δημοσιεύθηκε σε ιατρική επιθεώρηση και αναπαράγει η εφημερίδα «Γκάρντιαν», μετά την ούρηση πλένουν τα χέρια τους το 69% των γυναικών και το 43% των ανδρών, μετά την αφόδευση το 84% και το 78% αντίστοιχα, ενώ πριν από το φαγητό μόλις το 7% των πρώτων και το 10% των δεύτερων.

Πόσο αποτελεσματικό είναι όμως το πλύσιμο των χεριών; Αναλύσεις μοντέλων σε βρετανικά νοσοκομεία έχουν δείξει πως εάν πλένει κανείς τα χέρια του πέντε με δέκα φορές περισσότερο από το συνηθισμένο, τότε μειώνει τον κίνδυνο της μόλυνσης κατά 25%. Στη μάχη κατά της εξάπλωσης μιας πανδημίας, επισημαίνεται από τους ειδικούς, το ποσοστό αυτό μπορεί να αποδειχθεί σωτήριο.