Παγκόσμια Ημέρα Πολιομυελίτιδας: Όσα πρέπει να γνωρίζετε για τη νόσο

Η χρήση αυτού του εμβολίου και στη συνέχεια η ανάπτυξη εμβολίου από του στόματος από τον Άλμπερτ Σαμπίν οδήγησαν στην Παγκόσµια Πρωτοβουλία για την Εκρίζωση της Πολιοµυελίτιδας (GPEI) το 1988. Από τότε μέχρι σήμερα, η Πρωτοβουλία συνέβαλε στον περιορισμό της πολιομυελίτιδας παγκοσμίως κατά τουλάχιστον 99%.

Βασικά στοιχεία

– Η πολιομυελίτιδα προσβάλλει κυρίως παιδιά κάτω των 5 ετών.

– Μία στις 200 λοιμώξεις οδηγεί σε μη αναστρέψιμη παράλυση.

– Τα περιστατικά πολιομυελίτιδας έχουν μειωθεί κατά περισσότερο από 99% από το 1998, από περίπου 350.000 περιστατικά το 1998 σε μόλις 37 καταγεγραμμένα περιστατικά το 2016.

– Χάρη στις συντονισμένες παγκόσμιες προσπάθειες εξάλειψης της νόσου έχουν σωθεί από παράλυση περισσότεροι από 16 εκατομμύρια άνθρωποι.

Σήμερα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι χώρες που παραμένουν ενδημικές για πολιομυελίτιδα είναι το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και η Νιγηρία.

Η πολιομυελίτιδα παραμένει κυρίως νόσος των βρεφών και μικρών παιδιών. Στις λίγες εναπομείνασες ενδημικές χώρες, το 80-90% των κρουσμάτων αφορούν σε παιδιά <3 ετών και ουσιαστικά όλα τα κρούσματα είναι <5 ετών.

Η Ελλάδα ανακηρύχθηκε ως «περιοχή ελεύθερη από πολιομυελίτιδα» τον Ιούνιο του 2002, μαζί με την υπόλοιπη Ευρώπη, σαν αποτέλεσμα του συστηματικού εμβολιασμού και της ενισχυμένης επιδημιολογικής επιτήρησης της πολιομυελίτιδας.

Η επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ) σε όλα τα άτομα κάτω των 15 ετών ή σε άτομα οποιασδήποτε ηλικίας όταν υπάρχει υποψία πολιομυελίτιδας αποτελεί βασικό στοιχείο της διατήρησης της χώρας ελεύθερης πολιομυελίτιδας. Στη χώρα μας, με σκοπό την πρώιμη ανίχνευση κάθε πιθανής εισαγωγής άγριου ιού πολιομυελίτιδας, λειτουργεί:

– από το 1998 κλινικοεργαστηριακό δίκτυο επιδημιολογικής επιτήρησης της οξείας χαλαρής παράλυσης (Ο.Χ.Π.) – πολιομυελίτιδας

– από το 2010 συμπληρωματική εργαστηριακή επιτήρηση δειγμάτων κοπράνων για την ανίχνευση πολιοϊών σε ομάδες υψηλού κινδύνου (αθίγγανους, μετανάστες κ.λπ.). Μέχρι σήμερα δεν έχει ανευρεθεί άγριος ιός πολιομυελίτιδας.

– Από το 2012 περιβαλλοντική επιτήρηση του άγριου ιού της πολιομυελίτιδας με επιτήρηση λυμάτων, κατά προτεραιότητα από βιολογικούς καθαρισμούς περιοχών με χώρους συγκέντρωσης μεταναστών και καταυλισμούς αθιγγάνων.

Μέχρι σήμερα δεν έχει ανευρεθεί άγριος ιός πολιομυελίτιδας στην Ελλάδα.

Κλινική εικόνα

Η οξεία πολιομυελίτιδα είναι μία ιογενής λοίμωξη, η οποία αναγνωρίζεται συνήθως από την οξεία έναρξη χαλαρής παράλυσης.

Χαλαρή παράλυση συμβαίνει σε <1% των λοιμώξεων από τον ιό της πολιομυελίτιδας. Υπολειμματική παράλυση παρατηρείται στο 0,1-1% των κρουσμάτων, ανάλογα με τη λοιμοτοξικότητα του στελέχους και πιθανά με γενετικούς παράγοντες (η αναλογία της παράλυσης σε μολυσμένους επίνοσους ενήλικες είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι σε βρέφη και μικρά παιδιά). Πάνω από 90% των λοιμώξεων είναι είτε ασυμπτωματικές είτε εκδηλώνονται με μη ειδικό εμπύρετο. Άσηπτη μηνιγγίτιδα συμβαίνει στο 1% περίπου των λοιμώξεων. Μια ήπια νόσος εκδηλώνεται στο 10% των λοιμώξεων με συμπτώματα που περιλαμβάνουν εμπύρετο, κακουχία, κεφαλαλγία, ναυτία και έμετο. Αν η νόσος εξελιχθεί σε σοβαρή πάθηση, μπορεί να παρουσιαστούν σοβαρές μυαλγίες και δυσκαμψία αυχένα και ράχης, με χαλαρή παράλυση. Η παράλυση της πολιομυελίτιδας είναι συνήθως ασύμμετρη, με εμπύρετο στην έναρξη. Ο μέγιστος βαθμός παράλυσης ολοκληρώνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα, συνήθως εντός 3-4 ημερών. Το σημείο της παράλυσης εξαρτάται από τον εντοπισμό της κυτταρικής καταστροφής στον νωτιαίο μυελό και στο εγκεφαλικό στέλεχος. Τα κάτω άκρα προσβάλλονται πιο συχνά από τα άνω. Παραλύσεις των αναπνευστικών και/ή των προμηκικών μυών (κατάποσης) μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή.

Κάποια βελτίωση της παράλυσης μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης, αλλά παράλυση που παραμένει μετά από 60 ημέρες είναι πιθανό να είναι μόνιμη. Σπάνια, μπορεί να παρουσιαστεί επανεμφάνιση της μυϊκής αδυναμίας, μετά την αποκατάσταση, πολλά χρόνια μετά την αρχική λοίμωξη («postpolio» σύνδρομο). Δεν θεωρείται ότι αυτό σχετίζεται με την παραμονή του ίδιου ιού. Καθώς έχει τεθεί ο στόχος της παγκόσμιας εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας και έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, η πολιομυελίτιδα πρέπει να διακρίνεται από άλλες παραλυτικές καταστάσεις, μέσω της απομόνωσης του ιού από τα κόπρανα. Άλλοι εντεροϊοί (κυρίως τύποι 70 και 71), ιοί echo και coxsackie είναι δυνατό να προκαλέσουν νόσο που μιμείται την παραλυτική πολιομυελίτιδα.

Μετά από κλινική και υποκλινική μόλυνση αναπτύσσεται ανοσία, ειδική του οροτύπου του ιού, που διαρκεί –όπως φαίνεται– για όλη τη ζωή του ατόμου. Δεύτερη προσβολή στο ίδιο άτομο είναι σπάνιο να συμβεί και είναι αποτέλεσμα μόλυνσης από ιό διαφορετικού οροτύπου. Τα βρέφη άνοσων μητέρων έχουν παροδική παθητική ανοσία.

Λοιμογόνος παράγοντας

Ο ιός της πολιομυελίτιδας ανήκει στο γένος των εντεροϊών, της οικογένειας των pico-rna ιών. Υπάρχουν τρεις ορότυποι του ιού (1, 2 και 3). Όλοι οι ορότυποι είναι δυνατό να προκαλέσουν παράλυση. Ο ορότυπος 1 απομονώνεται πιο συχνά από περιπτώσεις παράλυσης και ο ορότυπος 3 πιο σπάνια. Ο ορότυπος 1 είναι ο ορότυπος που προκαλεί πιο συχνά επιδημίες. Οι περισσότερες περιπτώσεις που συσχετίζονται με εμβόλιο οφείλονται στους τύπους 2 ή 3.

Υποδόχο

Ο άνθρωπος είναι το μόνο γνωστό υποδόχο του ιού της πολιομυελίτιδας, ο οποίος μεταδίδεται συνήθως από άτομα (ιδίως παιδιά) με ασυμπτωματική-υποκλινική λοίμωξη.

Δεν υπάρχουν ασυμπτωματικοί φορείς, εκτός από ανοσοκατεσταλμένα άτομα.

Τρόπος μετάδοσης

Κυρίως μετάδοση από άτομο σε άτομο, βασικά μέσω της κοπρανο-στοματικής οδού. Ο ιός ανιχνεύεται πιο εύκολα και για μεγαλύτερο διάστημα στα κόπρανα απ’ ό,τι σε φαρυγγικές εκκρίσεις. Όπου το επίπεδο υγιεινής είναι υψηλό, η εξάπλωση μέσω φαρυγγικών εκκρίσεων μπορεί να είναι σχετικά πιο σημαντική. Σε σπάνιες περιπτώσεις, το γάλα, η τροφή και άλλα αντικείμενα μολυσμένα με κόπρανα έχουν ενοχοποιηθεί ως αγωγοί. Δεν υπάρχουν αξιόπιστες ενδείξεις εξάπλωσης μέσω εντόμων. Το νερό και τα λύματα ενοχοποιούνται σπανίως.

Χρόνος επώασης

Συνήθως 7-14 ημέρες για τις περιπτώσεις παράλυσης. Αναφερόμενο εύρος 3-35 ημέρες.

Περίοδος μεταδοτικότητας

Δεν έχει καθοριστεί σαφώς. Η μετάδοση είναι δυνατή όσο ο ιός αποβάλλεται. Ο ιός της πολιομυελίτιδας ανιχνεύεται στις φαρυγγικές εκκρίσεις σε 36 ώρες και στα κόπρανα σε 72 ώρες μετά την έκθεση στον ιό, σε κλινικές και υποκλινικές περιπτώσεις. Οι ιοί τυπικά παραμένουν στο φάρυγγα για μία εβδομάδα περίπου και στα κόπρανα για 3-6 εβδομάδες, αλλά στους ανοσοκατεσταλμένους η αποβολή ιών μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο. Τα κρούσματα είναι πιο μολυσματικά τις ημέρες πριν και μετά την έναρξη των συμπτωμάτων.

Αντιμετώπιση

Δεν υπάρχει θεραπεία για την πολιομυελίτιδα, όμως η νόσος μπορεί να προληφθεί χάρη στα εμβόλια.

Πηγή: World Health Organization, ΚΕΕΛΠΝΟ