Το ιδανικό πλύσιμο σε φρούτα και λαχανικά και ο πραγματικός κίνδυνος στο τραπέζι μας

Τα φρούτα και τα λαχανικά αφθονούν στην Ελλάδα και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, της διατροφής μας. Στα περισσότερα σπίτια, το φαγητό συνοδεύεται απαραιτήτως από σαλάτα, ενώ τα φρούτα έχουν τη δική τους θέση σε σχολικές τσάντες- ή και τσάντες ενηλίκων, στη δουλειά- σε ψυγεία και φρουτιέρες. Αναμφίβολα είμαστε σήμερα πιο ευαισθητοποιημένοι και υποψιασμένοι, σε σχέση με το παρελθόν, αναφορικά με την ποιότητα και την προέλευση των τροφών που καταλήγουν στο τραπέζι μας.

Φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα και άλλα συνοδεύουν τη σύγχρονη εντατική καλλιέργεια, στην πιο μαζική εκδοχή της. Ασφαλώς και υπάρχουν εξαιρέσεις ορθής καλλιέργειας ή μεθόδων με πιο περιορισμένη χρήση χημικών ή και χρήση φυσικών φυτοφαρμάκων, στις υπόλοιπες περιπτώσεις, ωστόσο, αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό η κοινή πρακτική. Πριν λίγες ημέρες η Ευρωπαϊκή Ένωση ψήφισε υπέρ της επέκτασης της απαγόρευσης των εντομοκτόνων που είναι γνωστά ως νεονικοτινοειδή και, σύμφωνα με τις μελέτες, είναι επιβλαβή για τις μέλισσες.

Στο πέλαγος πληροφοριών του ίντερνετ, ο άνθρωπος, που αναρωτιέται αν όντως φτάνουν χημικά στο τραπέζι του και πώς μπορεί καλύτερα να προφυλαχθεί, θα βρει πλήθος πληροφοριών, εκ των οποίων πολλές, όπως πάντα, είναι αντικρουόμενες. Τι είναι και πώς δρουν τα διάφορα φυτοφάρμακα και με ποιες κινήσεις μπορούμε να προστατευτούμε εξήγησε στο newsbeast.gr ο Παναγιώτης Αθανασόπουλος, ομότιμος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου και τέως Διευθυντής του Εργαστηρίου Ποιοτικού Ελέγχου και Ασφάλειας Τροφίμων.

– Τι ακριβώς είναι τα φυτοφάρμακα και τα παρασιτοκτόνα, που χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη καλλιέργεια;

Τα φυτοφάρμακα είναι χημικές ουσίες, που χρησιμοποιούνται για την προστασία των καλλιεργειών μας. Γι’ αυτό ονομάζονται και φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Τα εντομοκτόνα είναι μία κατηγορία φυτροφαρμάκων.

– Αυτά χρησιμοποιούνται καθολικά στις καλλιέργειες;

Δεν μπορεί να έχουμε καλλιέργεια και παραγωγή χωρίς χρήση φυτοπροστατευτικών ουσιών. Ακόμα και στα βιολογικά χρησιμοποιούνται, αλλά ειδικές. Είναι κάποιες ουσίες που επιτρέπονται.

– Υπάρχουν ουσίες που έχουν απαγορευτεί αλλά χρησιμοποιούνται με κάποια «παραθυράκια»;

Όχι, δεν υπάρχουν τέτοιες ουσίες, που να χρησιμοποιούνται επίσημα. Τώρα, αν κάποιος πάει ένα ταξίδι σε μία χώρα εκτός ΕΕ και βρει κάποιο φάρμακο και το φέρει, είναι μία μικρή κλίμακα, δεν είναι ευρέως χρησιμοποιούμενο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση λαμβάνει πάρα πολύ αυστηρά μέτρα για την προστασία των καταναλωτών. Από περίπου 1.200 δραστικές ουσίες, που επιτρέπονταν, τώρα είναι λιγότερες από 400, και σε λίγα χρόνια μπορεί να γίνουν ακόμα λιγότερες. Και τα όρια των υπολειμμάτων έχουν περιοριστεί πάρα πολύ, και περιορίζονται συνέχεια.

– Στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής γίνεται επίκληση της προστασίας των μελισσών πάντως…

Είναι ένα άλλο πρόβλημα η προστασία των καταναλωτών και η προστασία μελισσών και άλλων ωφέλιμων εντόμων. Ακόμα και η πασχαλίτσα είναι ένα ωφέλιμο έντομο, θέλουμε τα εντομοκτόνα να μην τη σκοτώνουν. Είναι οι λεγόμενοι εχθροί των εχθρών των καλλιεργειών και τους θέλουμε, υπάρχουν εργαστήρια που πολλαπλασιάζουν τέτοια ωφέλιμα έντομα.. Στη συνέχεια οι παραγωγοί τα απελευθερώνουν μέσα στο θερμοκήπιο, αφήνοντας τα ωφέλιμα έντομα να εξολοθρεύσουν τους εχθρούς των καλλιεργειών, ούτως ώστε να μην χρησιμοποιήσουν φυτοφάρμακα. Στη βιολογική καλλιέργεια χρησιμοποιούνται πολύ συχνά. Τα μέτρα που λαμβάνουμε, όταν κάνουμε ολοκληρωμένη διαχείριση στην πρωτογενή παραγωγή, είναι τέτοια, ώστε να προστατεύουμε τα ωφέλιμα έντομα, και το κάνουμε αυτό επιλέγοντας κατάλληλα φυτοφάρμακα ή και αφήνοντας ακαλλιέργητες εκτάσεις όπου ζουν τα ωφέλιμα έντομα. Ακόμα μπορούμε και να καλλιεργήσουμε σε γλάστρες κάποια φυτά, που είναι ξενιστές για τα ωφέλιμα έντομα, και μετά βάζουμε τις γλάστρες αυτές στο θερμοκήπιο και τα έντομα επεκτείνονται σε όλο τον χώρο και προστατεύουν τα φυτά.

– Υπάρχει πάντως το επιχείρημα πως αυτές οι ουσίες που απαγορεύονται στην ΕΕ επιτρέπονται σε άλλες χώρες, εκτός ΕΕ, από τις οποίες εισάγουμε τρόφιμα.

Όταν εισάγεται ένα τρόφιμο, ελέγχεται για τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Οπότε θα πρέπει οι παραγωγοί, που στέλνουν προϊόντα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, να χρησιμοποιούν επιτρεπόμενες στην ΕΕ ουσίες. Από έρευνα που έκανε η ΕΕ πριν 2-3 χρόνια σε 81.000 δείγματα βρέθηκε ότι το 97,4% ή δεν είχε καθόλου υπολείμματα ή είχε πολύ κάτω από τα επιτρεπόμενα όρια.

– Από την άλλη, υπάρχει η αίσθηση ότι φτάνουν στο τραπέζι μας φυτοφάρμακα και πρέπει να προστατευθούμε κ.ό.κ.

Από αυτή την έρευνα, μόνο το 1,4% των προϊόντων που καλλιεργούνται στην ΕΕ είχαν υπολείμματα σε ποσοστό μεγαλύτερο από τα επιτρεπόμενα όρια. Ενώ το ίδιο διαπιστώθηκε σε περίπου 6-7% από τα εισαγόμενα. Στο 55% δεν βρέθηκαν καθόλου υπολείμματα, κανένα ίχνος. Άρα, τα τρόφιμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ ασφαλή για τον καταναλωτή. Ωστόσο ο καταναλωτής πάντα φοβάται, κι αυτό για δύο λόγους. Πρώτον γιατί παλιότερα χρησιμοποιούνταν φάρμακα τα οποία ήταν επικίνδυνα, και δεύτερον επειδή δεν γνωρίζει. Αν θα ρωτήσετε δέκα καταναλωτές, οι έντεκα θα σας πουν πως τα φυτοφάρμακα είναι καρκινογόνα. Δεν είναι.

– Αυτά τα υπολείμματα, στον βαθμό που υπάρχουν, με ποιο τρόπο απειλούν την υγεία μας;

Δεν την απειλούν καθόλου. Δηλαδή, τα επιτρεπόμενα όρια, τα MRLs, όπως λέγονται, (Maximum Residue Levels, εκφράζονται σε μιλιγκράμ ανά κιλό τροφίμου), είναι σε τέτοια επίπεδα που δεν επηρεάζουν καθόλου την υγεία. Αυτό το οποίο προσδιορίζεται από την ΕΕ, αλλά και σε άλλες χώρες, είναι το ADI- Accepted Daily Intake, η αποδεκτή εισαγόμενη ημερήσια ποσότητα φυτοφαρμάκου, που εκφράζεται σε μιλιγρκάμ φυτοφαρμάκου ανά κιλό βάρους σώματος. Γιατί προφανώς άλλο ADI έχει ένα παιδί άλλο ένας μεγάλος. Οπότε υπάρχει ένας δείκτης, ο οποίος είναι επιστημονικός, και μας εξασφαλίζει. Πώς υπολογίζεται το ADI τώρα. Υπάρχει ένας άλλος δείκτης, ο NOAEL- No Observed Adverse Effect Level, δηλαδή το ανώτατο επίπεδο μίας τοξικής ουσίας, που μπαίνει στον οργανισμό χωρίς να υπάρξει κάποιο μη αναστρέψιμο σύμπτωμα. Ο δείκτης αυτός προσδιορίζεται αν ο οργανισμός, τα πειραματόζωα συγκεκριμένα, πάρουν την ποσότητα αυτή για περισσότερες από 365 μέρες. Δηλαδή μιλάμε για έναν χρόνο, κάθε μέρα να παίρνουμε αυτή τη δόση, και πάλι δεν παρατηρούνται μη αναστρέψιμες βλάβες. Το ADI πρέπει να διαιρεθεί με το 100 κι αυτό είναι το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο που πρέπει να έχει ένας καταναλωτής ανά κιλό βάρους. Άρα έχουμε έναν αρκετά μεγάλο συντελεστή ασφαλείας. Μάλιστα, για κάποια πολύ τοξικά φάρμακα, φτάνει το ADI ακόμα και δια χίλια. Όπως καταλαβαίνετε, κανείς δεν μπορεί να πάρει μία τέτοια ποσότητα για έναν χρόνο γιατί κανείς δεν τρώει κάθε μέρα το ίδιο προϊόν από τον ίδιο υποθετικά «κακό» παραγωγό, που, για παράδειγμα, ψέκασε και μάζεψε άμεσα τα προϊόντα του. Άρα είναι ασφαλέστατα τα τρόφιμα, όσο ποτέ άλλοτε. Αυτά που καλλιεργούνται εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ακόμα περισσότερο ασφαλή. Αυτά που καλλιεργούνται με τα συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης, όπως λέγονται, είναι ακόμα πιο ασφαλή.

– Μήπως θα έπρεπε να μας απασχολούν δηλαδή περισσότερο οι επιπτώσεις στο περιβάλλον παρά σε εμάς;

Ναι, περισσότερο εκεί είναι το θέμα και χρειάζεται ενημέρωση. Βγαίνουν ακόμα και επιστήμονες, οι οποίοι δεν είναι πολύ σχετικοί με το αντικείμενο, και φοβίζουν τον κόσμο. Οι δημοσιογράφοι το κάνουν αυτό επί εκατό… Ο κόσμος πρέπει να είναι ήσυχος. Υπάρχουν κακοί παραγωγοί, ή παραγωγοί που από άγνοια μπορούν να μας δώσουν προϊόντα με υπολείμματα; Ναι, υπάρχουν, όπως υπάρχουν και κακοί οδηγοί, κακοί γιατροί, όπως και σε κάθε κλάδο…

– Υπάρχουν φρούτα ή λαχανικά που εκτίθενται περισσότερο στα φυτοφάρμακα ή στα οποία εντοπίζονται μεγαλύτερα υπολείμματα;

Είναι κάποιες κατηγορίες λαχανικών, τα οποία συγκομίζονται κάθε δεύτερη μέρα, όπως τα αγγούρια. Εκεί χρησιμοποιούνται φυτοπροστατευτικές ουσίες, που έχουν υπολειμματική δράση μια- δυο μέρες. Αν ο παραγωγός χρησιμοποιήσει για οποιονδήποτε λόγο ένα φάρμακο που έχει εφτά ημέρες υπολειμματική δράση και συγκομίσει τη 2η ή την 3η μέρα, τότε υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Αυτό που πολλοί παραγωγοί δεν γνωρίζουν, είναι ότι εάν συγκομιστεί το προϊόν, η αποδόμηση του φαρμάκου γίνεται ακόμα πιο αργά. Μπορεί ο παραγωγός να σκέφτεται: ‘Ψέκασα για εφτά μέρες, το μάζεψα στις τρεις, δύο ημέρες μέχρι να πάει στην Αθήνα, θα περάσουν οι εφτά μέρες’. Δεν είναι όμως έτσι κι αυτό δεν το ξέρουν, και δεν το ξέραμε ούτε εμείς μέχρι πριν λίγα χρόνια, που κάναμε έρευνα, και βρήκαμε ότι αλλιώς αποδομείται το φάρμακο πριν τη συγκομιδή, αλλιώς στο ψυγείο, αλλιώς στο ράφι. Έτσι, και από άγνοια, μπορεί καμιά φορά να έχουμε υπολείμματα. Αλλά θα πρέπει να τρώμε κάθε μέρα το ίδιο προϊόν, από τον ίδιο παραγωγό, πράγμα που μου φαίνεται αρκετά δύσκολο. Γι’ αυτό συνιστώ, σε όσους με ρωτούν πώς να προστατευτούν, το εξής: Αν αγοράζουμε πάντα τρόφιμα και λαχανικά από τον ίδιο μανάβη, κι εκείνος προμηθεύεται πάντα από τους ίδιους 2-3 παραγωγούς, τότε έχουμε ένα ρίσκο, αν ο παραγωγός που του στέλνει τα προϊόντα δεν είναι σωστός. Αν αγοράζουμε από πολλούς μανάβηδες, κάνουμε μία διασπορά του κινδύνου. Εγώ θα έλεγα, στη λαϊκή, κάθε εβδομάδα που πάμε, να ψωνίζουμε από άλλο πάγκο. Και στο μανάβικο το ίδιο. Απλή σύσταση με μεγάλο βαθμό προστασίας.

– Υπάρχει κάποιος τρόπος καθαρισμού των προϊόντων που φτάνουν σπίτι μας, που να είναι πιο αποτελεσματικός; Βοηθά, για παράδειγμα, το ξίδι;

Το ξίδι έχει σημασία για τους μικροοργανισμούς, όταν τα βάλουμε στο ξίδι πέντε λεπτά, σκοτώνουμε μικρόβια. Αλλά στα υπολείμματα δεν παίζει ρόλο. Για υπολείμματα που είναι στην επιφάνεια των τροφίμων, το πλύσιμο παίζει κάποιο ρόλο. Κι εμείς δεν ξέραμε, μέχρι πριν λίγα χρόνια, ποιο είναι το ιδανικό πλύσιμο. Πήραμε λοιπόν σταφύλια σουλτανίνα, τα ψεκάσαμε, τα βάλαμε κάτω από τη βρύση, τα τινάξαμε, τα ξεπλύναμε και μετά μετρήσαμε τα υπολείμματα. Το 80% είχε μείνει πάνω, και ήταν φρεσκοψεκασμένο. Μετά, τα βάλαμε σε μία λεκάνη με νερό και παίρναμε δείγμα κάθε ένα λεπτό, ξεπλέναμε και μετρούσαμε. Στα τρία λεπτά μούλιασμα, το 80% των υπολειμμάτων είχε φύγει. Αυτό γιατί τα σκευάσματα των φυτοφαρμάκων περιλαμβάνουν και κάποιες ουσίες που λέγονται προσκολλητικές, για να μπορούν να κολλήσουν πάνω στον καρπό ή στο φύλλωμα και να μη φύγουν με την πρώτη ψιχάλα. Υπάρχουν και κάποιες ουσίες που εισχωρούν μέσα στο φρούτο, οπότε με το πλύσιμο δεν κάνουμε τίποτα. Με τα επιτρεπτά όρια όμως έχουμε 98% ασφάλεια και με μία διασπορά του κινδύνου φτάνουμε το 100%.

– Οπότε θα λέγαμε πως το ιδανικό είναι το μούλιασμα;

Ναι, και διαπιστώσαμε πως τρία λεπτά είναι αρκετά για να μαλακώσουν αυτές οι προσκολλητικές ουσίες και στη συνέχεια με ένα ξέπλυμα να καθαρίσουμε το προϊόν.

– Είναι σωστό πως τα τρόφιμα, που δεν είναι τεράστια σε μέγεθος ή εντελώς ομοιόμορφα αλλά θυμίζουν πιο πολύ μποστάνι, είναι πιο «καθαρά»;

Όχι. Όταν το προϊόν περάσει από ένα συσκευαστήριο, εκεί γίνεται διαλογή και τυποποίηση κατά μέγεθος, πχ τα αγγούρια ταξινομούνται ανάλογα με το βάρος, τα πορτοκάλια ανάλογα με το μέγεθος. Ύστερα από τη διαδικασία αυτή, ναι, είναι κάπως ομοιόμορφα. Αυτό δεν σημαίνει πως υπήρξε παρέμβαση στην ανάπτυξή τους, είναι απλώς θέμα τυποποίησης.

– Η θεωρία να προτιμούμε προϊόντα εποχιακά και τοπικής παραγωγής σας βρίσκει σύμφωνο;

Όχι 100%, γιατί αν καταναλώναμε μόνο προϊόντα εποχής, θα είχαμε πολύ λίγα στο τραπέζι μας. Τα μήλα παράγονται, σε μία εβδομάδα συγκομίζονται. Αν δεν έμπαιναν στο ψυγείο για να τα φάμε αργότερα, θα είχαμε μήλα μόνο για μερικές εβδομάδες, ενώ τώρα έχουμε όλο τον χρόνο. Οι ντομάτες δεν συντηρούνται πολύ στο ψυγείο αλλά καλλιεργούνται όλο τον χρόνο. Εναλλακτικά, υπάρχει η εισαγωγή προϊόντων από το νότιο ημισφαίριο, που θα είναι εποχής εκεί. Εκεί δεν ξέρω όμως τι φυτοπροστατευτικά προϊόντα χρησιμοποιούνται, ίσως ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος. Όπως είδαμε και στην έρευνα, που σας έλεγα πριν, μεγαλύτερο ποσοστό υπολειμμάτων βρέθηκε στα εισαγόμενα παρά στα παραγόμενα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

– Αυτό που λένε οι πιο παλιοί κυρίως, πως πια τα φρούτα και τα λαχανικά δεν έχουν την ίδια γεύση, την ίδια ένταση στα αρώματα, πού το αποδίδετε;

Είναι φυσικό γιατί όταν ήμαστε παιδιά τα κόβαμε ώριμα από το δέντρο και τα τρώγαμε. Το ροδάκινο όταν το κόψουμε ώριμο από το δέντρο έχει το άρωμά του, τη γλύκα του. Αν δείτε πώς κόβονται τα ροδάκινα για να γίνουν κομπόστα ή για να ταξιδέψουν πχ στο Μόναχο, τα πετάς στον τοίχο και σου γυρίζουν πίσω. Είναι το στάδιο της συγκομιδής που παίζει ρόλο. Γιατί δεν τα συγκομίζουμε ώριμα; Γιατί δεν αντέχουν στη μεταφορά. Δοκιμάστε μία ντομάτα, να μην είναι κίτρινη ή ροζ στην ντοματιά, όπως την κόβει ο παραγωγός και την αγοράζουμε κι εμείς. Να είναι κόκκινη πάνω στην ντοματιά. Ακόμα και σε θερμοκήπιο, που θεωρείται εντατική καλλιέργεια, δοκιμάστε μία ντομάτα να δείτε αρώματα και γεύση.

– Τα τελευταία χρόνια, και λόγω κρίσης, αξιοποιούνται οι καρποί σε διάφορα δέντρα στους δρόμους, όπως πχ ελιές, ή πολλοί άνθρωποι έχουν, κι από μεράκι, μερικά λαχανικά στα μπαλκόνια τους. Στην Αθήνα, τα τρόφιμα αυτά είναι πιο επιβαρυμένα λόγω της ρύπανσης;

Αυτά τα προϊόντα και παλιότερα τα μαζεύαν. Πριν βγει η αμόλυβδη βενζίνη, είχαν μόλυβδο από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων. Τώρα δεν υπάρχει πρόβλημα. Μπορούμε στο μπαλκόνι μας να έχουμε 2-3 γλάστρες με δυόσμο, δεντρολίβανο, ρίγανη και άλλα αρωματικά. Θα τα κόβουμε και όποτε τα χρειαζόμαστε, φρέσκα και ζωντανά από το φυτό τους…