Κληρονομικότητα, η προίκα που δεν μπορούμε να αποφύγουμε

Δεν είναι μόνο τα εξωτερικά χαρακτηριστικά και τα ταλέντα που κληρονομούμε από τους γονείς μας. Είναι και άλλα πράγματα, που καθορίζουν την υγεία μας. Συγκεντρώσαμε όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για την υγεία των γονιών μας, ώστε να προστατεύσουμε και το μέλλον μας, αλλά και τις επόμενες γενιές.

Το πεπρωμένο των ασθενειών

Η υγεία μας σε σημαντικό ποσοστό είναι γενετικά προκαθορισμένη. Οι κληρονομικές ασθένειες είναι γεγονός, αλλά δεν θα πρέπει να μας τρομάζουν. Δεν καθορίζουν πάντα την πορεία της υγείας μας, δεδομένου ότι υπάρχουν πολλοί ακόμα παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση μιας παθολογικής κατάστασης, απαιτούν, ωστόσο, προσεκτική αντιμετώπιση, ώστε να προλαμβάνονται οι δυσάρεστες καταστάσεις.

Καρδιαγγειακές παθήσεις: Έχει διαπιστωθεί ότι σχετίζονται σε έναν μεγάλο βαθμό με την κληρονομικότητα. Επομένως, αν έχουμε συγγενείς πρώτου βαθμού που εκδήλωσαν κάποια μορφή καρδιοπάθειας πριν την ηλικία των 55 ετών, έχουμε αυξημένες πιθανότητες να νοσήσουμε και εμείς. Επιπλέον, καλό είναι να γνωρίζουμε ότι βασικοί παράγοντες που προδιαθέτουν για καρδιαγγειακές νόσους, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση, η υψηλή χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια, συχνά περνούν από τους γονείς στα παιδιά. Επομένως, αν στην οικογένειά μας υπάρχουν άτομα με υπέρταση, διαβήτη και αυξημένα επίπεδα λιπιδίων στο αίμα, θα πρέπει να είμαστε δύο φορές πιο προσεκτικοί. Μπορεί, όμως, να είμαστε τυχεροί και να έχουμε οικογενειακό ιστορικό με πολύ χαμηλές τιμές λιπιδίων στο αίμα. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι μεγάλη ευλογία να κληρονομήσουμε χαμηλές τιμές ολικής χοληστερίνης (κάτω από 160 mgr%) και υψηλές τιμές «καλής» (HDL) χοληστερίνης (πάνω από 60 mgr%), διότι δρουν προστατευτικά για την καρδιά μας.

Οστεοπόρωση: Κληρονομική βάση έχει και η οστεοπόρωση, που είναι ιδιαίτερα συχνή στις γυναίκες μετά την έλευση της εμμηνόπαυσης. Έχει διαπιστωθεί ότι όταν η μητέρα πάσχει από οστεοπόρωση, η κόρη έχει 50% περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσει την ίδια πάθηση. Οι γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό θα πρέπει να φροντίζουν από νωρίς να διατηρήσουν τη μέγιστη οστική πυκνότητα. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι οι γυναίκες κινδυνεύουν να χάσουν μέχρι και το 20% της οστικής τους μάζας σε διάστημα 5-7 ετών από τη στιγμή που θα μπουν στην εμμηνόπαυση.

Πρόωρη εμμηνόπαυση: Αν θέλουμε να αποκτήσουμε απογόνους και γνωρίζουμε ότι η μητέρα μας είχε πρόωρη εμμηνόπαυση, καλό είναι  να μην το αναβάλλουμε για πολύ.
Έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά ότι η ηλικία εμμηνόπαυσης μιας γυναίκας ταυτίζεται με εκείνη της μητέρας της, καθώς υπάρχει γενετική συσχέτιση στον ρυθμό θανάτου των ωαρίων στις ωοθήκες. Επιπλέον, έχει βρεθεί ότι κληρονομικά είναι και ορισμένα συμπτώματα που μπορεί να έχουμε στην εμμηνόπαυση, όπως οι εξάψεις, οι νυχτερινοί ιδρώτες και η αϋπνία.

Καρκίνος: Μεγάλα ποσοστά κληρονομικότητας παρουσιάζουν και πολλοί τύποι καρκίνου. Σε αυτούς ανήκουν ο καρκίνος του μαστού, των ωοθηκών, του παχέος εντέρου, του προστάτη και το μελάνωμα. Όταν υπάρχει επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό, οι πιθανότητες να εκδηλώσουμε την ασθένεια αυξάνονται σημαντικά, όμως δεν είναι απαραίτητο ότι θα νοσήσουμε. Σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει η ηλικία διάγνωσης της ασθένειας. Για παράδειγμα, αν ο πατέρας μας ή ο θείος μας έχει διαγνωστεί με καρκίνο στην ηλικία των 45 ετών, τότε ο κίνδυνος για εμάς είναι μεγαλύτερος από ό,τι θα ήταν αν η διάγνωση γινόταν σε μεγαλύτερη ηλικία. Όσον αφορά τα άλλα είδη καρκίνου, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι υπάρχουν και ορισμένα που εξαρτώνται κυρίως από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως ο καρκίνος του πνεύμονα, που συνδέεται με το κάπνισμα και την έκθεση σε χημικές ουσίες.

Ημικρανίες: Εκτιμάται ότι ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που πάσχουν από ημικρανίες έχουν οικογενειακό ιστορικό. Επιπλέον, μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες που υποφέρουν από ημικρανίες έχουν αυξημένες πιθανότητες να μεταδώσουν στα παιδιά τους ένα ελαττωματικό γονίδιο που τα κάνει επιρρεπή σε αυτές. Η ύπαρξη του γονιδίου αυτού κάνει τον οργανισμό να αντιδρά πιο έντονα σε περιβαλλοντικά αίτια, όπως ο θόρυβος, ή σε συγκεκριμένες τροφές, όπως ο καφές ή το τυρί, ενεργοποιώντας τα κέντρα του εγκεφάλου που παίζουν ρόλο στην εμφάνιση των ημικρανιών.

Οφθαλμικές ασθένειες: Μεταλλάξεις σε συγκεκριμένα γονίδια έχουν ενοχοποιηθεί για παθήσεις των ματιών, όπως το γλαύκωμα, ο καταρράκτης, ο στραβισμός, η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, οι οποίες περνούν από γενιά σε γενιά. Στην περίπτωση, λοιπόν, που κάποιος από τους γονείς μας έχει κάποια σοβαρή οφθαλμική πάθηση, ο κίνδυνος να παρουσιάσουμε και εμείς το ίδιο πρόβλημα είναι μεγάλος.

Κατάθλιψη: Αν υπάρχει περιστατικό κατάθλιψης στην οικογένειά μας, ο κίνδυνος να εμφανίσουμε και εμείς τη νόσο όταν βρεθούμε αντιμέτωποι με κάποιο στρεσογόνο περιστατικό είναι έως και 3 φορές μεγαλύτερος σε σχέση με ανθρώπους που δεν έχουν ιστορικό. Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι όσοι έχουν μια συγκεκριμένη μορφή του γονιδίου που εμπλέκεται στη μεταφορά της σεροτονίνης στον εγκέφαλο κινδυνεύουν περισσότερο να εκδηλώσουν κατάθλιψη σε συνθήκες έντονης πίεσης. Οι ειδικοί ισχυρίζονται ότι η κληρονομικότητα παίζει ρόλο και στην περίπτωση της επιλόχειας κατάθλιψης. Όσον αφορά τις ψυχιατρικές διαταραχές (π.χ. αυτισμός, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, διπολική διαταραχή, σχιζοφρένεια), έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει γενετική προδιάθεση, αλλά ποικίλλει από νόσο σε νόσο.

Νόσος του Αλτσχάιμερ: Οι περισσότερες περιπτώσεις πρώιμης εκδήλωσης της νόσου Αλτσχάιμερ προκαλούνται από μεταλλάξεις σε γονίδιο που μπορεί να μεταδοθεί από τον γονέα στο παιδί. Όταν τροποποιείται το γονίδιο αυτό, παράγονται μεγάλες ποσότητες μιας τοξικής πρωτεΐνης στον εγκέφαλο. Αυτές με τη σειρά τους προκαλούν τη δημιουργία συστάδων (πλακών αμυλοειδούς), οι οποίες νεκρώνουν σταδιακά τα νευρικά κύτταρα.

Τα ευχάριστα νέα

Η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής μπορεί να δώσει μεγάλο αβαντάζ στην υγεία μας, ακόμη και να ανατρέψει σε σημαντικό βαθμό τη γενετική προδιάθεση. Οι επιστήμονες συστήνουν να ακολουθούμε ισορροπημένη διατροφή, να κάνουμε συστηματικά γυμναστική, να περιορίσουμε το άγχος στην καθημερινότητά μας και φυσικά να μην αμελούμε τις προληπτικές εξετάσεις και τα στοχευμένα τσεκάπ. Για παράδειγμα, δεν νοείται να γνωρίζουμε ότι έχουμε προδιάθεση για πολύποδες στο έντερο και να μην κάνουμε κολονοσκόπηση.

Προδιάθεση σε όλα

Τα γονίδια, όμως, δεν επηρεάζουν μόνο τις πιθανότητες να εκδηλώσουμε διάφορες ασθένειες. Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι η κληρονομικότητα ελέγχει και άλλους παράγοντες, όπως τις διατροφικές μας προτιμήσεις, την αντοχή στον πόνο, την ευτυχία, τις συνήθειές μας στον ύπνο, την ευφυΐα, ακόμη και τις φοβίες μας.

Τρώτε κρέας; φταίνε τα γονίδια

Θα μπορούσατε να τρώτε καθημερινά κρέας, αλλά τα λαχανικά ούτε που θέλετε να τα βλέπετε στα μάτια σας. Αναρωτιέστε γιατί; Σε μεγάλο βαθμό ευθύνονται τα γονίδια. Μελέτη από το University College του Λονδίνου έδειξε ότι τα γονίδια που έχουμε κληρονομήσει καθορίζουν σε ποσοστό πάνω από το 50% τον βαθμό που προτιμάμε ή όχι τα φρούτα και τα λαχανικά, ενώ για το κρέας και τα ψάρια το ποσοστό αυτό διαμορφώνεται στο 20-25%. Αντίθετα, το DNA μας δεν φαίνεται να ασκεί κάποια επίδραση στις προτιμήσεις μας στα γλυκά και αλμυρά σνακ, στα γαλακτοκομικά προϊόντα, το ψωμί και τα ζυμαρικά. Σε άλλη έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Nutrition», διαπιστώθηκε ότι η υπερβολική κατανάλωση junk food από τη μητέρα διαταράσσει την ισορροπία των βακτηρίων στο έντερο, γεγονός που αποτυπώνεται στο DNA και περνά και στο έμβρυο. Όμως, οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει και κάτι ακόμη: ο εθισμός στο αλκοόλ μπορεί να κρύβει ένα γενετικό υπόβαθρο. Όταν ο ένας ή και οι δύο γονείς είναι αλκοολικοί, τα παιδιά τους έχουν αυξημένες πιθανότητες να εθιστούν και αυτά στο αλκοόλ.

Το γονίδιο της ευτυχίας

Πώς γίνεται κάποιοι άνθρωποι να είναι αισιόδοξοι, ευτυχισμένοι και να χαμογελούν παρά τις δυσκολίες που πιθανόν να βιώνουν; Η εξήγηση βρίσκεται στα γονίδια, λένε οι επιστήμονες. Σε έρευνα του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, παρατηρήθηκε ότι το 50% των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που κάνουν έναν άνθρωπο ευτυχισμένο εξαρτάται από τα γονίδια που κληρονομεί. Τα χαρακτηριστικά αυτά, που αφορούν την αυξημένη κοινωνικότητα, την ευσυνειδησία και την έλλειψη άγχους, περιορίζουν σημαντικά την επιρροή που δεχόμαστε από εξωγενείς παράγοντες, όπως για παράδειγμα ο τρόπος ζωής, η καριέρα, το εισόδημα και οι σχέσεις, και λειτουργούν ως ασπίδα προστασίας απέναντι σε δυσάρεστες καταστάσεις. Στο μεταξύ, μια άλλη έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Έσεξ επιβεβαίωσε τη γενετική προδιάθεση στην ευτυχία, την οποία απέδωσε στα επίπεδα της σεροτονίνης -του νευροδιαβιβαστή που συμμετέχει στη ρύθμιση της διάθεσης- στον εγκέφαλο.

Κληρονόμοι… αντοχής

Γενετικός «διακόπτης» ρυθμίζει την ευαισθησία μας στον πόνο, ενώ παράλληλα καθορίζει και τις μεγάλες διακυμάνσεις που παρουσιάζονται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Επιστήμονες του University College του Λονδίνου διαπίστωσαν ότι οι διακυμάνσεις αυτές, οι οποίες μπορεί να αλλάζουν την αντοχή στον πόνο έως και 100 φορές, οφείλονται στην παρουσία ή απουσία ορισμένων γονιδίων του πόνου που κληρονομούμε από τους γονείς μας. Το ευχάριστο νέο, σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι ότι σύντομα οι εξελίξεις θα είναι τέτοιες που θα έχουν τη δυνατότητα να ρυθμίζουν τα γονίδια αυτά. Στην πράξη, λοιπόν, μια τέτοια αλλαγή αναμένεται να οδηγήσει σε πιο αποτελεσματική αγωγή ανακούφισης από τον χρόνιο πόνο.

Φοβίες γραμμένες στο DNA
Φοβάστε τα φίδια και το ίδιο παθαίνει και κάποιο συγγενικό σας πρόσωπο πρώτου βαθμού; Μήπως δεν είναι σύμπτωση; Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Emory στην Ατλάντα διαπίστωσαν ότι οι φοβίες μπορούν να μεταδοθούν από τη μία γενιά στην άλλη, καθώς επιφέρουν αλλαγές στο γενετικό υλικό. Οι ερευνητές μελέτησαν ποντίκια, τα οποία εκπαίδευσαν να φοβούνται μια μυρωδιά που έμοιαζε με αυτήν της κερασιάς και της αμυγδαλιάς. Παρατήρησαν, όμως, ότι και οι απόγονοί τους αντιδρούσαν με φόβο όταν μύριζαν την ίδια μυρωδιά, ενώ το ίδιο συνέβαινε και στην επόμενη γενιά ποντικιών, γεγονός που υποδήλωνε ότι η φοβία των πρώτων ποντικιών «αποτυπώθηκε» στα γονίδιά τους και κληροδοτήθηκε στις επόμενες γενιές μέσω μιας μορφής γενετικής μνήμης.

Προδιάθεση στον… Μορφέα
Ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Γιούτα στις Η.Π.Α. βρήκε ότι μια γενετική μεταλλαγή γονιδίου αλλάζει τις συνήθειες ύπνου σε ορισμένους ανθρώπους και τους επιτρέπει να λειτουργούν φυσιολογικά, να είναι παραγωγικοί και να έχουν άριστη υγεία ακόμη και με λιγότερες από 5 ώρες ύπνου κάθε βράδυ. Ανεξάρτητα από αυτό, οι ειδικοί πιστεύουν ότι την έλευση του ύπνου διευκολύνουν ορισμένα γονίδια. Όσοι δεν τα διαθέτουν, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να στριφογυρίζουν στο κρεβάτι τους το βράδυ, ανήμποροι να κοιμηθούν.

Κληρονομικότητα και σωματότυπος
«Πώς θα είναι το σώμα μου σε 30 χρόνια;». Η απορία μπορεί να μας λυθεί, αρκεί να κοιτάξουμε το σώμα της μητέρας ή του πατέρα μας. Το ποσοστό του σωματικού λίπους και η κατανομή του στο σώμα των γονιών μας αποτελούν ενδείξεις για το πώς θα είμαστε στο μέλλον. Έτσι, αν η μητέρα μας έχει παραπανίσια κιλά, είναι πιθανό να συμβεί το ίδιο και σε εμάς. Στο μεταξύ, σύμφωνα με έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Journal of Applied Physiology», ένας στους πέντε ανθρώπους κληρονομεί γονίδια τα οποία δεν του επιτρέπουν να βελτιώσει τη φυσική του κατάσταση, όσο συστηματικά και να γυμνάζεται. Υπάρχει, όμως, και μια άλλη κατηγορία ανθρώπων που είναι πιο τυχερή, καθώς διαθέτει γονίδια που επιτρέπουν τη γρηγορότερη από το φυσιολογικό αύξηση της μυϊκής μάζας.

Γενετικά προκαθορισμένο IQ
Ευφυείς γεννιόμαστε ή γινόμαστε; Μελέτες δείχνουν ότι η διαφορά στην ευφυΐα μεταξύ των ανθρώπων οφείλεται κατά το ήμισυ σε γενετικούς παράγοντες, ενώ το υπόλοιπο εξαρτάται από την ανατροφή και την εκπαίδευση. Οι επιστήμονες κάνουν λόγο για την ύπαρξη ενός και μόνο γονιδίου (ΗΜGA2), που φαίνεται να έχει και μετρήσιμη επίδραση στην ευφυΐα. Έχει διαπιστωθεί ότι μεταβάλλει τον δείκτη νοημοσύνης κατά 1,29 βαθμούς και ότι αυξάνει τον συνολικό όγκο του εγκεφάλου και ειδικότερα την περιοχή του ιππόκαμπου, που θεωρείται η «έδρα» της μνήμης και της μάθησης.

Πηγή: vita.gr