Οι τέσσερις άνθρωποι που έχασαν τη ζωή τους μετά τη δολοφονία Τεμπονέρα

Ο Ιανουάριος του 1991 είναι ένας από τους πλέον ταραγμένους που έζησε ποτέ η Ελλάδα. Ήδη από τις τελευταίες ημέρες της προηγούμενης χρονιάς η κατάσταση στη χώρα έδειχνε να βγαίνει εκτός ελέγχου, ωστόσο, όλοι ήλπιζαν πως οι γιορτινές ημέρες των Χριστουγέννων και της πρωτοχρονιάς θα μπορούσαν να… ηρεμήσουν τα πνεύματα.

Δυστυχώς όλες αυτές οι προβλέψεις διαψεύστηκαν και, μάλιστα, με τον χειρότερο δυνατό τρόπο. Όταν οι γιορτές έδωσαν τη θέση τους στους κανονικούς ρυθμούς η κατάσταση μύριζε και πάλι μπαρούτι. Η κατάληξη εκείνων των ημερών ήταν συνολικά πέντε άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους και η κυβέρνηση Μητσοτάκη να βιώσει μια μεγάλη πολιτική κρίση.

Ένας δολοφονημένος καθηγητής από μέλη της νεολαίας του κυβερνώντος κόμματος και τέσσερις νεκροί από μια πυρκαγιά που προκλήθηκε σε κεντρικό κατάστημα της Αθήνας κατά τη διάρκεια μιας από τις μαζικότερες και πλέον επεισοδιακές κινητοποιήσεις που γνώρισε ποτέ η πρωτεύουσα.

Οι πληγές εκείνων των ημερών έμειναν ανοιχτές για πολλά χρονιά ενώ ακόμα και σήμερα πολλές φορές και με διάφορες αφορμές έρχονται ξανά στην επιφάνεια ως επιχείρημα για πολιτική αντιπαράθεση.

Το πολυνομοσχέδιο που λίγο έλειψε να ρίξει μια κυβέρνηση

Στις 11 Απριλίου 1990 η χώρα αποκτά μέσα από πολλές περιπέτειες και μια μεγάλη περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας, νέα κυβέρνηση. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης αναλαμβάνει τα ηνία της χώρας δηλώνοντας αποφασισμένος να επιβάλει μια σειρά από σημαντικές μεταρρυθμίσεις σε διάφορους τομείς.

Παραδοσιακά, οι μεταρρυθμίσεις στον τομέα της Παιδείας χαρακτηρίζονται ως «νάρκες» για τις εκάστοτε κυβερνήσεις που προσπαθούν να τις επιβάλουν και εκείνη του Μητσοτάκη δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση.

Υπουργός Παιδείας εκείνη την περίοδο ήταν ο Βασίλης Κοντογιαννόπουλος ο οποίος το φθινόπωρο του 1990 ανακοινώνει πως θα καταθέσει άμεσα ένα πολυνομοσχέδιο που θα «ακουμπά» όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Το πολυνομοσχέδιο προέβλεπε μεταξύ άλλων: λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ, κατάργηση της δωρεάν παροχής συγγραμμάτων, επιβολή χρονικού ορίου στις σπουδές, πιθανό περιορισμό του πανεπιστημιακού ασύλου, επιβολή ομοιόμορφης ενδυμασίας σε λύκεια και γυμνάσια, έπαρση της σημαίας κάθε πρωί στα σχολεία και πολλά άλλα.

Το πολυνομοσχέδιο χαρακτηρίζεται άκρως συντηρητικό και αναχρονιστικό από την εκπαιδευτική κοινότητα η οποία εξαγγέλλει κινητοποιήσεις μέχρι την τελική απόσυρσή του.

Φοιτητές και μαθητές μπαίνουν στην πρωτοπορία αυτού του κινήματος και σχεδόν αμέσως ξεσπά ένα πρωτοφανές κύμα καταλήψεων. Είναι ενδεικτικό πως στις αρχές Νοεμβρίου πλέον, πάνω από το 70% των λυκείων και γυμνασίων της επικράτειας βρίσκονται υπό κατάληψη. Είναι η περίοδος που για πρώτη φορά το πανελλήνιο ακούει το όνομα Αλέξης Τσίπρας καθώς ο σημερινός πρωθυπουργός της χώρας, τότε ήταν πρόεδρος του 15μελους συμβουλίου του σχολείου του αλλά και μέλος του συντονιστικού των καταλήψεων.

Παράλληλα, καθημερινές είναι και οι μαζικές πορείες και κινητοποιήσεις σχεδόν σε κάθε πόλη με τα επεισόδια και τις συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομίας να μη λείπουν. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη βλέποντας τις διακοπές των Χριστουγέννων να πλησιάζουν, ευελπιστεί πως η κατάσταση θα εκτονωθεί.

Η δολοφονία του καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα

Δυστυχώς, ωστόσο, αποδείχθηκε πως η ελπίδα αυτή ήταν μάταια. Ακόμα και την περίοδο των εορτών πολλά σχολεία (1.800 από τα 3.014 σε ολόκληρη την Ελλάδα) έμειναν υπό κατάληψη συντηρώντας ένα κλίμα έντασης το οποίο έφερε μια πρωτοφανή έκρηξη βίας όταν η εορταστική περίοδος τελείωσε.

Στις 7 Ιανουαρίου, ημέρα επανέναρξης των μαθημάτων, η κατάσταση μυρίζει μπαρούτι. Η ΟΛΜΕ καλεί σε κινητοποιήσεις καθώς υπάρχουν πληροφορίες πως ομάδες «αγανακτισμένων γονέων» μαζί με μέλη της νεολαίας της Νέας Δημοκρατίας θα επιχειρούσαν να σπάσουν όσες περισσότερες καταλήψεις μπορούσαν.

Επιπλέον, λάδι στη φωτιά ρίχνει και ο ίδιος ο υπουργός Παιδείας ο οποίος ανακοινώνει πως όσοι μαθητές συμπληρώνουν 50 απουσίες εξαιτίας των καταλήψεων θα χάνουν το σχολικό έτος.

Την επόμενη ημέρα πραγματοποιούνται νέες καταλήψεις, νέα επεισόδια κατά τη διάρκεια πορειών ενώ ξεσπά και πολιτική κρίση με την αντιπολίτευση να ζητά την παραίτηση Κοντογιαννόπουλου.

Στην Πάτρα η κατάσταση είναι εκτός ελέγχου καθώς από νωρίς το απόγευμα μια ομάδα περίπου 50 ΟΝΝΕΔιτών με επικεφαλής τον τοπικό πρόεδρο της οργάνωσης και δημοτικό σύμβουλο της ΝΔ Ιωάννη Καλαμπόκα, οπλισμένη με λοστούς, σφυριά και άλλα αντικείμενα ξεκινά για να σπάσει την κατάληψη στο Πολυκλαδικό Λύκειο χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Στη συνέχεια κατευθύνεται στο σχολικό συγκρότημα «ΒΟΥΔ» και με διαδοχικές επιθέσεις προσπαθεί να ανοίξει το σχολείο. Στο πλευρό των μαθητών σπεύδουν γονείς και καθηγητές ενώ αίσθηση προκαλεί η απουσία της αστυνομίας παρά το γεγονός πως τα επεισόδια κρατάνε πάνω από τρεις ώρες!

Στις 11:30 το βράδυ σε μια από τις επιθέσεις ο Καλαμπόκας χτυπά με σιδερολοστό στο κεφάλι τον καθηγητή Νίκο Τεμπονέρα, μέλος του Εργατικού Αντι-ιμπεριαλιστικού Μετώπου (ΕΑΜ), ο οποίος σε κωματώδη κατάσταση μεταφέρεται στο νοσοκομείο όπου τελικά θα αφήσει την τελευταία του πνοή το επόμενο πρωί.

Η φονική φωτιά στο πολυκατάστημα «Κ. Μαρούσης»

Η είδηση της δολοφονίας του καθηγητή στην Πάτρα μεταδίδεται με την ταχύτητα της αστραπής και πλέον η οργή της εκπαιδευτικής κοινότητας ξεχειλίζει. Πραγματοποιούνται πορείες στη διάρκεια των οποίων σημειώνονται συγκρούσεις, ενώ ειδικά στην Πάτρα τα επεισόδια είναι γενικευμένα.

Στην Αθήνα το μεγάλο ραντεβού δίνεται το μεσημέρι της επόμενης ημέρας, 10 Ιανουαρίου. Υπολογίζεται πως πάνω από 80.000 διαδηλωτές είχαν συγκεντρωθεί εκείνη την ημέρα στο κέντρο της πόλης. Πριν καλά-καλά ξεκινήσει η πορεία η οργή ξεσπά και σημειώνονται τα πρώτα επεισόδια τα οποία γρήγορα γενικεύονται λαμβάνοντας μεγάλες διαστάσεις.

Νωρίς το απόγευμα τα επεισόδια εκτείνονται από την Ομόνοια μέχρι το Μοναστηράκι και από το Σύνταγμα μέχρι την γεωπονική σχολή. Στο στόχαστρο των διαδηλωτών μπαίνουν η βουλή, πολλές τράπεζες και βέβαια τα γραφεία της Νέας Δημοκρατίας. Πέτρες, ξύλα και μολότοφ από την μια πλευρά, εκτεταμένη χρήση δακρυγόνων και χημικών από την άλλη.

Τίποτα και κανείς, ωστόσο, δεν μπορεί να ελέγξει την κατάσταση. Αργά το απόγευμα μεγάλη πυρκαγιά ξεσπά στο πολυκατάστημα «Κ. Μαρούσης» στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Θεμιστοκλέους. Όταν περίπου τα μεσάνυχτα (και ενώ πλέον τα σχεδόν ολοήμερα επεισόδια έχουν τελειώσει) η φωτιά σβήνει οι πυροσβέστες εντοπίζουν νεκρούς από ασφυξία τον 32χρονο επιχειρηματία Περικλή Ρεπάπη, τον 57χρονο δικηγόρο Μανώλη Κοντόπουλο και τον 59χρονο χρυσοχόο Γιάννη Μεμετζίδη. Ένα ακόμα άτομο θα βρεθεί απανθρακωμένο αλλά η σωρός του δεν θα αναγνωριστεί ποτέ.

Την επόμενη ημέρα ο Κοντογιαννόπουλος παραιτείται και νέος υπουργός Παιδείας ορκίζεται ο Γιώργος Σουφλιάς, ο οποίος ανακοινώνει την απόσυρση του πολυνομοσχεδίου και την έναρξη διαλόγου από μηδενική βάση. Η κίνηση αυτή εκτονώνει την κατάσταση και σταδιακά η κανονικότητα επανέρχεται.

Σε ότι αφορά τη φονική φωτιά στο «Κ. Μαρούσης», δεκάδες μάρτυρες κατέθεσαν πως προκλήθηκε από ρίψη δακρυγόνου με τα ειδικά τουφέκια που διαθέτουν τα ΜΑΤ. Η υπηρεσιακή ΕΔΕ της αστυνομίας, ωστόσο έκλεισε την υπόθεση, κάνοντας λόγο για «εμπρησμό του κτιρίου από αναρχικούς». Βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών, που ήρθε έξι χρόνια αργότερα, όμως, χαρακτήρισε την πυρκαγιά «βομβιστική ενέργεια» και αποδόθηκε είτε σε ρίψη βόμβας μολότοφ από τους αναρχικούς, είτε σε ρίψη δακρυγόνων από τους αστυνομικούς, αφήνοντας ανοιχτό για πάντα το τι πραγματικά συνέβη εκείνο το μοιραίο απόγευμα.

Τέλος, αναφορικά με το δικαστικό σκέλος της υπόθεσης Τεμπονέρα, ο δράστης Γιάννης Καλαμπόκας πρωτόδικα δικάστηκε στη Βόλο έχοντας ως δικηγόρους τρία στελέχη της παράταξης της ΝΔ, τον Απόστολο Ανδρεουλάκο, τον Κώστα Κωνσταντινίδη και τον Επαμεινώνδα Ζαφειρόπουλο.

Το δικαστήριο τον καταδίκασε σε ισόβια για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως, χωρίς να του αναγνωρισθεί κανένα ελαφρυντικό. Αργότερα η ποινή του μειώθηκε σε 17 χρόνια και 3 μήνες. Το 1996 άσκησε αναίρεση, προκειμένου να του αναγνωρισθεί το ελαφρυντικό του «βρασμού ψυχικής ορμής», αλλά το Μικτό Ορκωτό Εφετείο Λάρισας δεν του αναγνώρισε και διατήρησε την ποινή.

Τελικά η ποινή του μειώθηκε κατόπιν νέας επιμέτρησης στα 16 χρόνια και 9 μήνες και στις 2 Φεβρουαρίου 1998 αφέθηκε ελεύθερος, αφού εξέτισε τα 3/5 της ποινής του.

Ακόμα και σήμερα ισχυρίζεται ότι είναι αθώος και πως δράστης της δολοφονίας Τεμπονέρα ήταν ο «συναγωνιστής του στην ΟΝΝΕΔ», Αλέκος Μαραγκός ο οποίος είχε απαλλαχθεί με βούλευμα πριν από το πρώτο δικαστήριο.