Εκλογές: Παναγόπουλος και Αράπογλου εξηγούν στο iefimerida γιατί μπορεί να πάμε δύο φορές σε κάλπες

Οι επόμενες εκλογές -όποτε και αν προκύψουν- θα διεξαχθούν για πρώτη φορά με το σύστημα της απλής αναλογικής. Αν επαναληφθούν, θα γίνουν με ενισχυμένη αναλογική.

Δύο πολύ γνωστοί και έμπειροι δημοσκόποι, ο Κώστας Παναγόπουλος της Alco και ο Γιώργος Αράπογλου της PulseRC, μιλούν στο iefimerida.gr και αναλύουν όλα τα σενάρια, ξεκλειδώνοντας τα «μυστικά» της απλής αναλογικής.

Το συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα -διακαής πόθος της Αριστεράς ανέκαθεν- έγινε νόμος από την κυβέρνηση Τσίπρα και θα ισχύσει στις επόμενες εκλογές. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη άλλαξε τον νόμο το 2020 επαναφέροντας το μπόνους εδρών για το πρώτο κόμμα, αλλά σε μια πιο light εκδοχή της ενισχυμένης αναλογικής. Ωστόσο αυτό το σύστημα θα ισχύσει από τις μεθεπόμενες εκλογές που -πιθανότατα- θα εξαγγελθούν αμέσως μετά τις πρώτες, καθώς με την απλή αναλογική είναι περίπου αδύνατο να προκύψει αυτοδύναμη κυβέρνηση ή κυβέρνηση συνεργασίας.

Είναι ενδεικτικό ότι με την απλή αναλογική που θα εφαρμοστεί στις ερχόμενες εκλογές, το πρώτο κόμμα θα χρειαστεί περίπου 46% για να πετύχει αυτοδυναμία. Με τον νεότερο εκλογικό νόμο που προβλέπει πρόσθετες έδρες (κλιμακωτό «bonus») για τον νικητή (και με άθροισμα ποσοστών κομμάτων εκτός Βουλής 8%), η αυτοδυναμία χρειάζεται 38%!

Ως εκ τούτου, πολλά στελέχη της ΝΔ θα ήθελαν το νέο εκλογικό σύστημα να είναι πιο ενισχυμένο. Ωστόσο, παρά τις εισηγήσεις που δέχθηκε, ο Κυριάκος Μητσοτάκης αρνήθηκε να αλλάξει εκ νέου το εκλογικό σύστημα, επιμένοντας θεσμικά.

Σημειώνεται ότι πλέον είναι διάχυτη η εκτίμηση ότι ο πρωθυπουργός δεν αποκλείεται να προσφύγει σε πρόωρες εκλογές το φθινόπωρο (18 ή 25 Σεπτεμβρίου ή 2 Οκτωβρίου) λόγω του «τοξικού κλίματος» που όπως διαμηνύει προκαλεί η αντιπολίτευση.

Δύο δημοσκόποι εξηγούν τα μυστικά της απλής αναλογικής

Το iefimerida.gr επιχειρεί σήμερα μια πρώτη καταγραφή του σκηνικού που διαμορφώνεται στις πρώτες και (πιθανότατα) στις δεύτερες κάλπες. Το πρωτόγνωρο σύστημα για τη χώρα μας, της απλής αναλογικής, δημιουργεί νέα δεδομένα και πιθανόν να επηρεάσει και την εκλογική συμπεριφορά των πολιτών.

Ο Κώστας Παναγόπουλος της Alco και ο Γιώργος Αράπογλου της PulseRC μιλούν στο iefimerida.gr και απαντούν σε μια σειρά ερωτημάτων:

Η απλή αναλογική θα ωθήσει σε χαλαρή ψήφο (τύπου ευρωεκλογών) ή σε ψήφο διαμαρτυρίας; Υπάρχει περίπτωση να προκύψει κυβέρνηση συνεργασίας χωρίς το πρώτο κόμμα; Πόσες έδρες θα έβγαζαν τα κόμματα με τα σημερινά δημοσκοπικά δεδομένα; Πώς θα επηρεάσει το αποτέλεσμα της πρώτης εκλογικής διαδικασίας τις δεύτερες κάλπες;

Κώστας Παναγόπουλος – Διευθύνων σύμβουλος Alco

Ο διευθύνων σύμβουλος της Alco Κώστας Παναγόπουλος προβλέπει ότι δεν θα… πλήξουμε και αναλύει προσεκτικά τα δεδομένα που θα προκύψουν στη συμπεριφορά των ψηφοφόρων στις κάλπες με τα δύο εκλογικά συστήματα.

Κύριε Παναγόπουλε, για πρώτη φορά θα ψηφίσουμε με το σύστημα της απλής αναλογικής. Ποια είναι τα «μυστικά» και τα κύρια χαρακτηριστικά αυτού του συστήματος;

Το πρώτο στοιχείο είναι το άγνωστο. Όπως σωστά είπατε, η απλή αναλογική δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ ως εκλογικό σύστημα στη χώρα μας εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Οι πολίτες θα βρεθούν μπροστά σε ένα νέο δεδομένο το οποίο αυτή τη στιγμή δεν το αξιολογούν, σε ό,τι αφορά στις συνέπειές του, γιατί δεν υπάρχει τέτοιο κλίμα. Θα το αξιολογήσουν όμως όταν προκηρυχθούν οι εκλογές. Η συζήτηση όχι για την απλή αναλογική μόνο αλλά και το πώς λειτουργεί και πού θα μπορούσε να οδηγήσει θα είναι πάρα πολύ έντονη. Αυτό το στοιχείο του αγνώστου, είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία για την επόμενη εκλογική αναμέτρηση, όποτε αυτή και αν γίνει.

Αυτό το στοιχείο του αγνώστου θα επηρεάσει εκλογικές συμπεριφορές σε πιο χαλαρή ψήφο ή σε ψήφο διαμαρτυρίας; Ποιος κερδίζει και ποιος χάνει με άλλα λόγια.

Το ερώτημά σας είναι εξαιρετικό, δεν είμαι βέβαιος ότι μπορώ να έχω εξίσου καλή απάντηση. Θα προσεγγίσω τα πράγματα με δύο τρόπους. Πρώτον, είναι βέβαιο ότι το εκλογικό σύστημα παίζει ρόλο στη διαμόρφωση της εκλογικής συμπεριφοράς, στο βαθμό μάλιστα που είναι διαφορετικό από όλα τα προηγούμενα,. Είναι λογικό λοιπόν να αναμένουμε ότι ένα μέρος του εκλογικού θα συνυπολογίσει απλή αναλογική στις επιλογές του. Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι ποιο μέρος του εκλογικού σώματος θα είναι αυτό, πόσο μεγάλο δηλαδή, από πού θα προέρχεται και κυρίως σε ποια κατεύθυνση θα είναι αυτός ο επηρεασμός: Θα είναι στην κατεύθυνση της ευκολότερης ψήφου διαμαρτυρίας στη λογική ότι λίγες εβδομάδες μετά θα έχουμε πιθανότατα ή και σίγουρα νέα εκλογική αναμέτρηση όπου θα μπορεί να τοποθετηθεί κανείς και πάλι σε σχέση με τη διακυβέρνηση που θέλει; Ή θα είναι στην κατεύθυνση του να στηρίξουμε ένα συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα προκειμένου να μην δημιουργηθεί κίνδυνος ακυβερνησίας. Πιθανότατα και τα δύο θα λειτουργήσουν αυτό που ακόμη δεν μπορούμε να γνωρίζουμε είναι ο βαθμός που θα λειτουργήσει το καθένα. Με μια πολύ εμπειρική προσέγγιση, στη λογική του ότι η ψήφος διαμαρτυρίας στην Ελλάδα έχει πολλές φορές προσδιορίσει εκλογές, θα ήταν ίσως πιο πιθανό να περιμένει κανείς ότι θα είναι μεγαλύτερος ο επηρεασμός στην κατεύθυνση της ψήφου διαμαρτυρίας, από ό,τι να υπάρξει ισχυρή ψήφος για μια μονοκομματική κυβέρνηση στην πρώτη εκλογική αναμέτρηση. Αλλά αυτό είναι με θεωρητική προσέγγιση που δεν στηρίζεται σε δεδομένα. Δεδομένα θα δούμε για πρώτη φορά στις δημοσκοπήσεις όταν θα προκηρυχθούν οι εκλογές.

Με την απλή αναλογική υπάρχει περίπτωση να προκύψει κυβέρνηση από τα άλλα κόμματα, πλην του πρώτου; Και υπό ποιες προϋποθέσεις;

Ναι, αν συνεργαστούν όλα μαζί. Εξαρτάται προφανώς από τα ποσοστά, αλλά απαιτείται πλειοψηφία 151 εδρών στη Βουλή το οποίο σημαίνει ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον τέσσερα κόμματα για να βγάλει κανείς τέτοιο αποτέλεσμα.

Με τα σημερινά δημοσκοπικά δεδομένα, αν υπήρχε συνεργασία του ΣΥΡΙΖΑ, του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, του ΚΚΕ και του ΜέΡΑ25 θα μπορούσε να υπάρχει κυβέρνηση.

Αναφέρομαι στα μαθηματικά δεδομένα εδρών, τα πολιτικά δεδομένα είναι άλλα. Μεταξύ της συζήτησής μας και του τι θα συμβεί την επόμενη ημέρα μεσολαβεί ένα καθοριστικό γεγονός, αυτό των εκλογών.

Με την απλή αναλογική, κάθε ψήφος ισοδυναμεί με μία έδρα;

Περίπου είναι έτσι. Για τον υπολογισμό των εδρών θα αφαιρεθεί το αθροιστικό ποσοστό των κομμάτων που μένουν εκτός Βουλής. Αν για παράδειγμα είναι 10% το ποσοστό αυτό των κομμάτων που δεν θα φτάσουν το 3%, τότε τα υπόλοιπα κόμματα που θα συγκεντρώνουν το 90% των θα μοιραστούν το 100% των εδρών, συνεπώς θα μοιραστούν κάτι περισσότερο αναλογικά από αυτό που θα του αναλογούσε.

Υπάρχει ξέρετε και η συνειδητή ψήφος σε κόμματα που εκ των προτέρων γνωρίζουν ότι δεν θα μπουν στη Βουλή γιατί θέλουν να εκφράσουν μια στάση. Άρα χαμένη ψήφος δεν υπάρχει με την έννοια της συμπεριφοράς, υπάρχει ψήφος που δεν προσμετράται στην κατανομή των εδρών άμεσα, έμμεσα προσμετράται.

Ποιο είναι το χαρακτηριστικό των δεύτερων εκλογών με την ενισχυμένη αναλογική και το bonus;

Υπάρχει μπόνους 40 εδρών αλλά είναι κλιμακωτό και σε συνάρτηση με ύψος του ποσοστού. Το στάνταρ μπόνους είναι 25 έδρες. Από εκεί και πάνω, κάθε επιπλέον μισό τοις εκατό, δίνει μία έδρα. Δηλαδή, για να κερδίσει και τις 40 έδρες το πρώτο κόμμα θέλει να πιάσει ένα ποσοστό περίπου 38%-38,5% αλλιώς θα πάρει λιγότερο.

Καθοριστικό ρόλο θα παίξουν τα αποτελέσματα των πρώτων εκλογών και στη διαμόρφωση του πολιτικού κλίματος αλλά και των πραγματικών δεδομένων.

Είναι άλλο πράγμα για παράδειγμα το πρώτο κόμμα – όποιο και αν είναι αυτό – να έχει ποσοστό 36% στις πρώτες εκλογές και άλλο 31%. Αλλιώς υπολογίζει κανείς κινήσεις και συσχετισμούς ενδεχομένως και τη λήψη κάποιων αποφάσεων.

Το ύψος του ποσοστού του πρώτου κόμματος, σε συνάρτηση με τα ποσοστά των άλλων κομμάτων μπορεί να διαφοροποιήσει και λίγο το τοπίο σε σχέση με τις πιθανές συμμαχίες. Μπορεί τα ποσοστά να είναι τέτοια που μπορεί να επιτρέψουν να ξαναδεί κανείς την επόμενη μέρα σε σχέση ακόμη και με το σχηματισμό κυβέρνησης, Για παράδειγμα, είναι άλλο να λείπουν από το πρώτο κόμμα 5 έδρες και άλλο 30 ή 40.

Πέρα από αυτό, όμως, το αποτέλεσμα της πρώτης εκλογικής αναμέτρησης, σαφέστατα θα διαμορφώσει και τα διλήμματα που θα θέσουν τα κόμματα, ενόψει της δεύτερης εκλογικής αναμέτρησης. Το δίλημμα πχ για την ανάγκη ισχυρής κυβέρνησης, που έτσι κι αλλιώς θα τεθεί από το πρώτο κόμμα, αλλιώς μπορεί να υποστηριχθεί με ένα ποσοστό υψηλότερο και αλλιώς με ένα ποσοστό χαμηλότερο. Το ίδιο και το ζήτημα με τις κυβερνήσεις συνεργασίας. Εν κατακλείδι, κύριε Μόσχοβα, δεν θα πλήξουμε τους επόμενους μήνες, αυτό είναι βέβαιο.

Γιώργος Αράπογλου – PulseRC

Ο διευθύνων σύμβουλος της PulseRC Γιώργος Αράπογλου, μιλώντας στο iefimerida.gr εξηγεί τις διαφορές στην κατανομή των εδρών με τα δύο συστήματα αλλά και στη συμπεριφορά των ψηφοφόρων.

Κύριε Αράπογλου, οδεύουμε σε μια εκλογική αναμέτρηση με το -πρωτοφανές για τη χώρα μας- καθεστώς της απλής αναλογικής. Ποιο θα είναι το κύριο χαρακτηριστικό αυτού του συστήματος;

Θα έχουμε αναλογική κατανομή των εδρών, βάσει του ποσοστού που θα λάβει κάθε κόμμα στις εκλογές. Στην «απόλυτη» απλή αναλογική, αρκεί να πολλαπλασιάσουμε το εκλογικό ποσοστό κάθε κόμματος επί του συνόλου των εδρών για να βρούμε το μερίδιο του σε έδρες. Για παράδειγμα, σε ποσοστό 36% θα αναλογούσαν: 300 x 36/100 = 108 έδρες. Η απλή αναλογική, θεωρείται ότι, προσφέρει πιο «δίκαιη» εκπροσώπηση των κομμάτων, καθιστά δυσκολότερη την αυτοδυναμία του πρώτου κόμματος, αυξάνει την πιθανότητα συμμαχικών κυβερνήσεων και από την άλλη πλευρά, διευρύνει τον διαμοιρασμό των ψήφων, δυσκολεύει τη συγκρότηση κυβέρνησης, μεγαλώνει τη πιθανότητα νέων/πρόωρων εκλογών.

Ποιο είναι το κρίσιμο κατώφλι για να εξασφαλίσει ένα κόμμα την αυτοδυναμία στις πρώτες αλλά και στις δεύτερες εκλογές αν προκύψουν;

Ο εκλογικός νόμος που θα εφαρμοστεί στις ερχόμενες ελληνικές εθνικές εκλογές προβλέπει «όριο εισόδου» 3% για την επόμενη Βουλή (άρα και για τη συμμετοχή στην κατανομή των εδρών). Για αυτόν το λόγο, οι έδρες που θα κερδίσει κάθε κόμμα, θα είναι αυξημένες κατά τι, σε σύγκριση με το προηγούμενο παράδειγμα της «απόλυτης» απλής αναλογικής. Το πόσο αυξημένες, θα εξαρτηθεί από το άθροισμα των ποσοστών των κομμάτων που θα μείνουν εκτός Βουλής. Για παράδειγμα, αν το άθροισμα των ποσοστών των κομμάτων που δεν θα φθάσουν το «όριο εισόδου» είναι 8% (όσο ήταν στις εκλογές του Ιουλίου 2019), τότε σε ποσοστό 36% αναλογούν 117 – 118 έδρες! Με το ίδιο άθροισμα ποσοστών των κομμάτων εκτός Βουλής (8%), με την απλή αναλογική που θα εφαρμοστεί στις ερχόμενες εκλογές, το πρώτο κόμμα θα χρειαστεί περίπου 46% για να πετύχει αυτοδυναμία. Με το νεότερο εκλογικό νόμο που προβλέπει πρόσθετες έδρες (κλιμακωτό «bonus») για τον νικητή (και με το ίδιο άθροισμα ποσοστών κομμάτων εκτός Βουλής: 8%), η αυτοδυναμία χρειάζεται 38%!

Πόσο και σε ποια κατεύθυνση θα επηρεάσει την εκλογική συμπεριφορά των πολιτών η απλή αναλογική; Ποιος κερδίζει και ποιος χάνει; Οδηγεί πιο εύκολα σε ψήφο διαμαρτυρίας;

Τα χαρακτηριστικά της απλής αναλογικής, αλλά και η ευρεία συζήτηση περί δεύτερης εκλογικής αναμέτρησης με τον νεότερο εκλογικό νόμο, ενδέχεται – το πιθανότερο – να οδηγήσουν αξιόλογο τμήμα του εκλογικού σώματος, να αντιμετωπίσει τις πρώτες εκλογές ως μια ευκαιρία για να εκφράσει διαμαρτυρία, ή για να στείλει πολιτικά μηνύματα προς διάφορες κατευθύνσεις ή για να υποστηρίξει ένα κόμμα που εκτιμά ότι βρίσκεται πιο κοντά στις προσωπικές του θέσεις. Μπορεί να επιφυλαχθεί να εκφράσει την επιλογή του για το ποιον προτιμά να διαχειριστεί τις τύχες της χώρας, στη δεύτερη εκλογική αναμέτρηση που (ενδέχεται) να ακολουθήσει. Αν κάτι τέτοιο επιβεβαιωθεί, ίσως δούμε χαμηλότερα ποσοστά για το πρώτο ή τα πρώτα κόμματα, με πιο κερδισμένους τα υπόλοιπα ή τα μικρότερα. Θα μπορούσε να λειτουργήσει και διαφορετικά, ανάλογα με την κρισιμότητα των στιγμών, αν και κάτι τέτοιο μοιάζει – προς το παρόν – λιγότερο πιθανό.

Μαθηματικώς, μπορεί να σχηματιστεί κυβέρνηση συνασπισμού χωρίς τη συμμετοχή του πρώτου κόμματος; Και υπό ποιες προϋποθέσεις;

Μαθηματικώς ναι, εφόσον το πρώτο κόμμα δεν θα κατακτήσει την αυτοδυναμία – χρειάζεται, με την απλή αναλογική, περί το 46%, όταν το άθροισμα των ποσοστών των κομμάτων εκτός Βουλής φθάσει το 8%. Ανάλογα με τα ποσοστά τους – και πάντα μαθηματικώς – θα ήταν κάτι τέτοιο εφικτό, αν συνεργάζονταν κόμματα (π.χ. το δεύτερο, το τρίτο, το τέταρτο…) που το άθροισμα των ποσοστών τους θα έφθανε περίπου στο 46%. Το ερώτημα όμως είναι, κατά πόσο κάτι τέτοιο θα ήταν ρεαλιστικό και πολιτικά εφικτό. Και αν συνέβαινε, πόσο αποδοτικό και ανθεκτικό θα αποδεικνυόταν.

Πόσες έδρες θα έβγαζαν τα κόμματα με τα σημερινά δημοσκοπικά δεδομένα με την απλή αναλογική;

Είναι απαραίτητο να διευκρινίσουμε πρώτα κάτι: η «Πρόθεση Ψήφου με όλες τις απαντήσεις», που η PulseRC πάντα παρουσιάζει καθαρά και διακριτά, είναι το πλήρες δημοσκοπικό αποτέλεσμα. Επειδή όμως περιλαμβάνει και την «Γκρίζα ζώνη» (τις απαντήσεις «Λευκό/άκυρο», «δεν θα ψηφίσω», «αναποφάσιστος», «δεν απαντώ») δεν επιτρέπει τον άμεσο υπολογισμό εδρών. Χρειάζεται να προχωρήσουμε σε αυτό που συνήθως ονομάζεται «Εκλογική εκτίμηση», όπου «αφαιρούνται» ή «ανακατανέμονται» τα ποσοστά της «Γκρίζας ζώνης». Για τις απαντήσεις «Λευκό/άκυρο» και «δεν θα ψηφίσω», αυτό είναι εύκολο. Οι συγκεκριμένοι εκλογείς επιλέγουν, οι ψήφοι τους, να μην συμπεριληφθούν στα έγκυρα ψηφοδέλτια. Δεν είναι εύκολο να γίνει το ίδιο και για όσους δηλώνουν «αναποφάσιστοι» ή δεν απαντούν! Κάθε «Εκλογική εκτίμηση» ενσωματώνει έναν βαθμό αυθαιρεσίας, αφού «αφαιρεί» ή «ανακατανέμει» τους «αναποφάσιστους» με τρόπο που οι ίδιοι δεν έχουν επιλέξει, ούτε δηλώσει ρητά! Για αυτό και στην PulseRC παρουσιάζουμε «Εκλογικές εκτιμήσεις» μόνο πλησιάζοντας σε εκλογές, υπενθυμίζοντας πάντα ότι πρόκειται για «σενάρια». Ένα σύνηθες «σενάριο», είναι η αναλογική κατανομή των «αναποφάσιστων» σε όλα τα κόμματα, βάση των ποσοστών τους. Αν και παραδοσιακά, τις περισσότερες φορές, προσεγγίζει ικανοποιητικά το εκλογικό αποτέλεσμα, θα πρέπει πάντα να υπενθυμίζουμε ότι αποτελεί «σενάριο» – και σε κάποιο βαθμό αυθαίρετο. Με αυτό το ενδεικτικό σενάριο και την πιο πρόσφατη δημοσκόπησή μας, στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων του ΣΚΑΪ, με απλή αναλογική και εξακομματική Βουλή, η κατανομή των εδρών θα ήταν (κατά προσέγγιση): 118, 88, 49, 19, 16 και 10.

Το αποτέλεσμα των πρώτων εκλογών σε ποιο βαθμό και πώς θα καθορίσει το αποτέλεσμα του β’ γύρου των εκλογών, εφόσον φτάσουμε εκεί;

Είναι βέβαιο ότι το αποτέλεσμα των πρώτων εκλογών θα επηρεάσει, σε σημαντικό βαθμό, όποια εκλογική αναμέτρηση (και αν) ακολουθήσει. Όμως, χωρίς να γνωρίζουμε πότε ακριβώς θα προκηρυχθούν οι πρώτες εκλογές, πριν ακόμα διεξαχθούν αυτές, χωρίς να γνωρίζουμε το αποτέλεσμά τους, πριν μάθουμε αν θα υπάρξουν δεύτερες εκλογές,… το να προσπαθήσουμε να μετρήσουμε, να προσεγγίσουμε ή να εκτιμήσουμε το αποτέλεσμα των δεύτερων – και την επίδραση που θα έχει σε αυτές, το αποτέλεσμα των πρώτων – είναι, νομίζω, παρακινδυνευμένο. Εστιάζουμε στην πρώτη εκλογική αναμέτρηση (όποτε διεξαχθεί), προσπαθούμε να προσεγγίσουμε και να αποτυπώσουμε αξιόπιστα τις απόψεις και τις επιλογές του εκλογικού σώματος για αυτήν και αφού πραγματοποιηθεί, θα επαναλάβουμε το ίδιο για όποια εκλογική αναμέτρηση (και όποτε) ακολουθήσει.

Πίνακας: Ετσι θα κατανεμηθούν οι έδρες με απλή και με ενισχυμένη αναλογική – Τα δύο σενάρια

Το iefimerida.gr για να γίνουν πιο αντιληπτές οι αλλαγές που επιφέρουν τα δύο εκλογικά συστήματα, παρουσιάζει επίσης έναν πίνακα με τον οποίο μπορεί κανείς να υπολογίσει με βάση τον αλγόριθμο (κατά προσέγγιση), την κατανομή εδρών και με τα δύο σενάρια: Με απλή αναλογική (πρώτες εκλογές) και με τον νέο εκλογικό νόμο (δεύτερες εκλογές), ανά εκλογική περιφέρεια.

Σενάριο 1

Σενάριο 2