Η πολύπαθη ιστορία του πιο μισητού αγάλματος της Αθήνας

Μπορεί ένα… αθώο ορειχάλκινο άγαλμα να προκαλεί τόσο μίσος; Να θέλουν τόσοι πολλοί άνθρωποι, σε διαφορετικές εποχές και κάτω από πολύ διαφορετικές πολιτικές-οικονομικές-κοινωνικές συνθήκες να το καταστρέψουν; Και όμως. Μπορεί.

Η ιστορία του αγάλματος του Αμερικανού προέδρου Χάρι Τρούμαν έρχεται από τη μακρινή (όσο και ταραγμένη) δεκαετία του 1960, φτάνει μέχρι τις ημέρες μας και αν κάποιος έβαζε στοίχημα πως θα συνεχιστεί και τις επόμενες δεκαετίες, τότε σίγουρα θα το κέρδιζε.

Βλέπετε, είναι δεδομένο πως όσο το άγαλμα συνεχίζει να στέκεται στη συμβολή της Βασιλέως Κωνσταντίνου και της Βασιλέως Γεωργίου, στο Παγκράτι, τόσο θα βρίσκονται εκείνοι που με μεγάλη τους χαρά θα έστηναν τρικούβερτο γλέντι, γύρω από τα απομεινάρια του.

Όλο αυτό, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, δεν έχει να κάνει με αυτό καθαυτό το άγαλμα. Αλλά με τα όσα συμβολίζει και κυρίως με την ιστορία που κουβαλάει ο άνθρωπος για τον οποίο στήθηκε εκεί προκειμένου να τον τιμά.

Ο Χάρι Τρούμαν και η Ελλάδα

Για να καταλάβουμε, ωστόσο, προς τι το… μίσος και ο αλληλοσπαραγμός πρέπει να κάνουμε μια μικρή όσο και αναγκαία αναδρομή στην εποχή που ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος τελειώνει οριστικά με τη νίκη των Συμμαχικών Δυνάμεων.

Η πλευρά των νικητών σπεύδει να μοιράσει την Ευρώπη σε σφαίρες επιρροής. Η Ελλάδα «ανήκει εις την δύσιν». Ο εμφύλιος, ωστόσο, δεν εξελίσσεται όπως θα ήθελαν οι ΗΠΑ και η Βρετανία. Οι αντάρτες του ΔΣΕ στα βουνά της χώρας κερδίζουν διαρκώς έδαφος, οι κυβερνητικές δυνάμεις υποχωρούν και ο «κίνδυνος» να χάσουν οι δυο συμμαχικές χώρες μια (γεωπολιτικά) χώρα- κλειδί είναι πιο ορατός από ποτέ.

Τότε (εν έτη 1947) ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν, αποφασίζει να αναλάβει δραστικά μέτρα. Ανακοινώνει δημόσια (σε ειδική συνεδρίαση του κογκρέσου) το δόγμα του περί αποτροπής του «κομμουνιστικού κινδύνου» στην ανατολική Ευρώπη. Ανάμεσα στις χώρες που έπρεπε να «προστατευτούν» ήταν, βέβαια, και η Ελλάδα.

Η χώρα τίθεται υπό την πλήρη κυριαρχία των ΗΠΑ, το «παιχνίδι» αρχίζει και γυρνάει, οι κυβερνητικές δυνάμεις ενισχυμένες, πλέον, νικάνε τους αντάρτες του ΔΣΕ στα βουνά και τα υπόλοιπα είναι ιστορία.

Άγαλμα προς τιμήν του «σωτήρα»

Αμέσως μετά τη λήξη του εμφυλίου με τη νίκη των κυβερνητικών δυνάμεων, οι υποστηρικτές της δεξιάς παράταξης βλέπουν στο πρόσωπο του Χάρι Τρούμαν τον άνθρωπο που απέτρεψε τα σχέδια των κομμουνιστών και έσωσε την χώρα από την ένταξή της στο «σιδηρούν παραπέτασμα».

Αντίθετα, για τους αριστερούς ο Τρούμαν ήταν η προσωποποίηση του κακού. Ήταν ο άνθρωπος που ουσιαστικά κέρδισε τον εμφύλιο. Πλείστες όσες, άλλωστε, είναι οι αναφορές πως στην ουσία ο ΔΣΕ δεν έχασε από τον κυβερνητικό στρατό αλλά από τις ναπάλμ των αμερικανών, σε έναν πόλεμο που «από εμφύλιος, μετατράπηκε σε αντι-ιμπεριαλιστικός».

Μέσα σε αυτό το διχαστικό κλίμα και λίγο πριν η χώρα μπει στον επταετή «γύψο» της δικτατορίας των Συνταγματαρχών, η Αμερικανική Ελληνική Εκπαιδευτική Προοδευτική Ένωση (American Hellenic Educational Progressive Association), γνωστή και ως ΑΧΕΠΑ αποφασίζει να πληρώσει προκειμένου να φτιαχτεί ένα άγαλμα προς τιμήν του Χάρι Τρούμαν και το οποίο θα τοποθετηθεί σε κάποιον κεντρικό δρόμο της Αθήνας.

Τον ανδριάντα φιλοτέχνησε ο διάσημος γλύπτης Φέλιξ Γουέλτον. Το πιο γνωστό έργο του είναι το Marine Corps War Memorial (Μνημείο Πολέμου του Σώματος των Πεζοναυτών) που αναπαριστά πέντε αμερικανούς πεζοναύτες και έναν ναύτη να υψώνουν τη σημαία των Ηνωμένων Πολιτειών στο νησί Ίβο Τζίμα κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο ανδριάντας του Τρούμαν έχει ύψος 3,20 μέτρων και εδράζεται σε μαρμάρινη βάση 1,85 μέτρου.

Στην πρόσοψη του βάθρου υπάρχει μπρούντζινο το σήμα της ΑΧΕΠΑ και μεταλλική πινακίδα που φέρει το όνομα του τιμώμενου. Στην πίσω στήλη του βάθρου αναγράφονται τα εξής: «Εις τον Χάρι Σ. Τρούμαν εις έκφρασιν ευγνωμοσύνης διά το δόγμαν το οποίον διεκήρυξεν ως πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτείων της Αμερικής την 12 Μαρτίου 1947 βοηθήσας ούτω τον Ελληνικόν Λαόν να προασπίση την Ελευθερίαν του και την Εθνικήν του ακεραιότητα εις μίαν κρίσιμον καμπήν της ιστορίας της ανθρωπότητος και διαδηλώσας την προσήλωσιν του Αμερικανικού Λαού εις το ιδεώδες της Ελευθερίας. Αφιερούται υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως εκ μέρους του Ελληνικού Λαού και υπό της ΑΧΕΠΑ…».

Ένα άγαλμα ανεπιθύμητο από την αρχή

Το άγαλμα τοποθετήθηκε στη θέση που βρίσκεται και σήμερα τον Μάρτιο του 1963, ενώ τα αποκαλυπτήριά του έγιναν στις 29 Μαΐου 1963 σε μια μάλλον περίεργη χρονική συγκυρία καθώς εκείνη την ημέρα γινόταν και η κηδεία του δολοφονημένου από παρακρατικούς μηχανισμούς, βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη.

Η δημοτική Αρχή της Αθήνας ήταν αντίθετη με την τοποθέτηση του αγάλματος. Ήταν δεδομένο πως η ύπαρξη ανδριάντα προς τιμήν ενός προσώπου τόσο αμφιλεγόμενου όσο ο Τρούμαν δεν θα… έβγαζε σε καλό.

Για να προλάβει τα  χειρότερα ο τότε Υπουργός Οικισμού Αλέξανδρος Θεοδοσιάδης είχε αντιπροτείνει να τοποθετηθεί στην άδεια περιοχή δίπλα στο νεόκτιστο τότε ξενοδοχείο Χίλτον. Η πρόταση απορρίφθηκε καθώς το ομογενειακό λόμπι ήθελε το άγαλμα σε κεντρικό σημείο της πρωτεύουσας.

Όταν το θέμα έφτασε για γνωμοδότηση στο Δημοτικό Συμβούλιο υπερψηφίστηκε η πρόταση για αποχή, σε μια κίνηση που μάλλον θυμίζει κάτι από… Πόντιο Πιλάτο καθώς ήταν δεδομένο πως το άγαλμα φτιάχτηκε για να τοποθετηθεί. Και τελικά τοποθετήθηκε εκεί που βρίσκεται μέχρι και σήμερα.

Διαχρονικός στόχος… αποκαθήλωσης  

Μετά την πρώτη «μπόρα» το άγαλμα του Τρούμαν έζησε λίγα χρόνια γαλήνης. Την περίοδο της χούντας, ωστόσο, όλο το εμφυλιοπολεμικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί το μετέτρεψε σε πεδίο μάχης.

Μέσα στα επτά χρόνια της δικτατορίας το άγαλμα του Τρούμαν γίνεται στόχος δυο βομβιστικών επιθέσεων. Σε εκείνη του 1971, μάλιστα, θα χάσει τη ζωή του και ένας αστυνομικός που περιπολούσε κοντά στο σημείο τη στιγμή της έκρηξης.

Τον Μάρτιο του 1986, παραμονές της επίσκεψης στην Αθήνα του αμερικανού ΥΠΕΞ Τζορτζ Σουλτς, νέα έκρηξη ωρολογιακού μηχανισμού ρίχνει το άγαλμα. Την ευθύνη ανέλαβε η «Επαναστατική Οργάνωση Χρήστος Κασσίμης», ενώ το άγαλμα υπέστη μεγάλες ζημιές και κρίθηκε αναγκαία η μεταφορά του προκειμένου να επανατοποθετηθεί.

Η ΑΧΕΠΑ ζητά αυτό να γίνει άμεσα αλλά ο τότε δήμαρχος της Αθήνας Δημήτρης Μπέης προτείνει στη θέση του να μπει ένα άγαλμα του Αβραάμ Λίνκολν, που όσο να ‘ναι προκαλεί λιγότερες διαμάχες και αυτό του Τρούμαν να μεταφερθεί σε υπαίθριο χώρο του Πολεμικού Μουσείου. Για λίγους μήνες το άγαλμα μένει σε κάποια αποθήκη. Επανατοποθετείται τον Αύγουστο του 1987, με απόφαση του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, ενόψει της επίσκεψης στην Αθήνα του Τζων Πλουμίδη, αντιπροέδρου-τότε- της ΑΧΕΠΑ.

Το 1988 ο Ε.Λ.Α. ανατινάζει με βόμβα το άγαλμα και έτσι η ΕΛ.ΑΣ. αποφασίζει να βάλει… σκοπό αλλά και παρατηρητή σε παρακείμενη ταράτσα! Το 1995 άγνωστοι ζωγραφίζουν πάνω του, το αστέρι της «17 Νοέμβρη» χωρίς να προξενήσουν άλλες ζημιές.

Τον Μάιο του 1999 και όταν πλέον τα αστυνομικά μέτρα είχαν ατονήσει, άγνωστοι πριονίζουν τα πόδια του αγάλματος το οποίο πέφτει για ακόμα μια φορά από το βάθρο του και απομακρύνεται εκ νέου προκειμένου να ξαναφτιαχτεί. Επανατοποθετήθηκε αργά τη νύχτα της 11ης Νοεμβρίου, λίγες ημέρες πριν την επίσκεψη του Μπιλ Κλίντον στην Αθήνα το Νοέμβρη εκείνης της χρονιάς.

Το 2003 μέλη αριστερών οργανώσεων σε μια συμβολική κίνηση «αμπαλάρουν» το άγαλμα και γράφουν πάνω σε αυτό τη φράση «επιστρέφεται, ως φονιάς των λαών» προκαλώντας την οργή του αμερικανού πρέσβη.

Στις 25 Ιουλίου 2006 κατά τη διάρκεια αντιπολεμικής πορείας μέλη του ΠΑΜΕ δένουν με σκοινιά το άγαλμα και το ρίχνουν για ακόμα μια φορά (τελευταία μέχρι και σήμερα αφού η πρόσφατη απόπειρα δεν πέτυχε) από το βάθρο του.

Τον Μάιο του 2013 άγνωστος (ή άγνωστοι) πέταξε κατά του «πιο μισητού αγάλματος της Αθήνας», όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν οι εφημερίδες, μια κόκκινη και μια ροζ μπογιά με τα συνεργεία του δήμου Αθηναίων να σπεύδουν να καθαρίσουν τη νέα «εικαστική» παρέμβαση!