Το μέλλον του παγκόσμιου εμπορίου περνά μέσα από το σκουμπρί και τον μπακαλιάρο

Μέσα στο πρωτόγνωρο επιχειρηματικό περιβάλλον που επέβαλε ο κορονοϊός, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) συνεχίζει τις προσπάθειες για τη διασφάλιση ενός συστήματος διεθνών εμπορικών συναλλαγών που να βασίζεται σε κανόνες.

Το μόνο πρόβλημα; Πως ήδη εδώ και μια δεκαετία, ολοένα και περισσότερες χώρες μοιάζουν να αψηφούν ανοιχτά τα ψηφίσματα του ΠΟΕ. Είναι έτοιμες να προστατεύσουν τα εγχώρια προϊόντα τους με κάθε κόστος.

Οι περισσότεροι δεν είδαν μάλιστα με καλό μάτι τη συμπερίληψη της Κίνας στον διεθνή οργανισμό, όπου απολαμβάνει μάλιστα και ειδικό προνομιακό καθεστώς αναπτυσσόμενης οικονομίας. Μια συνθήκη που της επιτρέπει να προστατεύει την εθνική της οικονομία από τις προκλήσεις του διεθνούς ανταγωνισμού.

Μέσα στα αδιέξοδα των διαπραγματεύσεων, οι πιο πρόσφατες εμπορικές συμφωνίες έχουν απλώς χαρακτήρα διμερή ή περιφερειακό, υπονομεύοντας περαιτέρω τον ρυθμιστικό ρόλο του ΠΟΕ να διατηρήσει μια οικουμενική εμπορική τάξη.

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, η πρόσφατη πανδημία του κορονοϊού έθεσε ακόμα περισσότερα εμπόδια στην παγκόσμια εμπορική δραστηριότητα. Μια κατάσταση που, όπως περιμένουν όλες οι προβλέψεις, αναμένεται να επιδεινωθεί.

Αυτή η ατυχής περίσταση για το τοπίο του διεθνούς εμπορίου αντικατοπτρίζεται πλήρως και στην απουσία οποιασδήποτε εξέλιξης στο μόνο μεγάλο θέμα που παρέμενε ανοιχτό και ελπιδοφόρο στους κόλπους του ΠΟΕ: τις παγκόσμιες διαπραγματεύσεις για τις επιδοτήσεις αλιείας.

Τις εγχώριες επιδοτήσεις αλιείας συγκεκριμένα, το μέτρο που έχει οδηγήσει στην υπεραλίευση και την εξαφάνιση των ψαριών από τους ωκεανούς της Γης.

Αυτή η συζήτηση κρατά στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες. Και προσφάτως έχασε μια νέα προθεσμία. Και κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί πια, καθώς ο μηχανισμός επίλυσης εμπορικών διαφορών παραπαίει…

Όπως παρατηρούν και τα Ηνωμένα Έθνη, «οι επιχορηγήσεις για την αλιεία συντελούν στην ταχεία μείωση πολλών ειδών ψαριών ενώ αποτρέπουν τις προσπάθειες για τη διάσωση και την αποκατάσταση της παγκόσμιας αλιείας και των συναφών θέσεων εργασίας, με αποτέλεσμα ο κλάδος αυτός να αποκομίζει 50 εκατομμύρια δολάρια ετησίως λιγότερα από ότι θα μπορούσε».

Ο στόχος του ΟΗΕ εντάσσεται στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο με αυτό που προωθεί ο ΠΟΕ: «Έως το 2020, απαγόρευση συγκεκριμένων μορφών επιδοτήσεων αλιείας, οι οποίες συντελούν στην πλεονάζουσα αλιευτική ικανότητα και την υπερεκμετάλλευση, εξάλειψη των επιδοτήσεων που συντελούν στην παράνομη, λαθραία και άναρχη αλιεία, και αποφυγή της εισαγωγής νέων τέτοιων επιδοτήσεων».

Αναγνωρίζοντας μάλιστα ειδικά «το γεγονός ότι η κατάλληλη και αποτελεσματική ειδική και διαφοροποιημένη μεταχείριση των αναπτυσσόμενων και λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών θα πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα των διαπραγματεύσεων που διενεργούνται στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου σχετικά με τις αλιευτικές επιδοτήσεις».

Ποιο είναι το μεγάλο εμπόδιο εδώ; Το γεγονός ότι για να υπάρξει μια συμφωνία με νόημα, πρέπει οι χώρες να απεμπολήσουν την απροθυμία τους να σταματήσουν να επιχορηγούν τη μη βιώσιμη αλιεία. Όχι όμως μόνο αυτό.

Μια τέτοια οικουμενική συμφωνία πρέπει να φέρει την ομόφωνη έγκριση σε κάθε ρήτρα και διάταξή της και των 164 κρατών-μελών του ΠΟΕ. Ακόμα και χωρών που δεν έχουν αλιευτικό στόλο, όπως η Ουγγαρία, η Μογγολία και το Μάλι.

Στην καρδιά του προβλήματος της παγκόσμιας αλιείας εδράζεται επίσης και η ίδια η διαπραγματευτική προσέγγιση του ΠΟΕ. Όσο συνεχίζει δηλαδή να προσεγγίζει το εμπόριο με δυο ολότελα διαφορετικούς τρόπους, έναν για τις αναπτυγμένες χώρες και έναν για τις αναπτυσσόμενες, είναι σχεδόν αδύνατο να γεφυρώσει τα ασυμβίβαστα συμφέροντα και να καταλήξει σε μια ουσιαστική διευθέτηση.

Τα ναυάγια του ΠΟΕ είναι συντριπτικά πλήγματα στο διεθνές εμπόριο…

Τα ψάρια έχουν την κακιά συνήθεια να μη σέβονται εθνικά σύνορα και εδαφικά όρια. Ούτε και η υπεραλίευση φυσικά, που είναι εξ ορισμού ένα παγκόσμιο πρόβλημα που καλεί σε παγκόσμιες λύσεις. Και έχει επιτακτικό χαρακτήρα. Οι ωκεανοί συνεχίζουν να αδειάζουν από ψάρι παρά τις προσπάθειες δεκαετιών να γίνει η αλιεία βιώσιμη.

Το 37% εξάλλου όλων των ψαριών και θαλασσινών που παράγονται στον κόσμο αποτελεί αντικείμενο εμπορικής δραστηριότητας. Γεγονός που καθιστά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου τη λογική ρυθμιστική αρχή να αναλάβει δράση.

Την ίδια ώρα, πάνω από 3 δισ. άνθρωποι βασίζονται στο ψάρι και τα προϊόντα του για την επιβίωσή τους. Γι’ αυτούς το ψάρι αποτελεί το 20% της πρόσληψης ζωικής πρωτεΐνης.

Από τη δεκαετία του 1960, η κατά κεφαλήν κατανάλωση ψαριού έχει υπερδιπλασιαστεί, την ίδια ώρα που σε απόλυτους αριθμούς μιλάμε για τετραπλάσια νούμερα. Οι πιο πολλοί μάλιστα απ’ όσους εξαρτώνται περισσότερο από το ψάρι ζουν στις φτωχότερες χώρες του κόσμου.

Στις μέρες μας, καταναλώνουμε περισσότερο ψάρι απ’ ό,τι μοσχάρι…

Αν είναι ένα πράγμα που κάνουν οι κρατικές επιδοτήσεις στην αλιεία είναι να δημιουργούν πλεονάζουσες παραγωγικές ικανότητες στους αλιευτικούς στόλους, διευκολύνοντας έτσι την «υπεραλίευση, την παράνομη, λαθραία και άναρχη αλιεία, και τις καταστρεπτικές αλιευτικές τεχνικές», όπως σημειώνει ο ΟΗΕ.

Εμπορικές δραστηριότητες που υποβαθμίζουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα και οδηγούν στην εξάντληση των ωκεάνιων αποθεμάτων ψαριού.

Το συνολικό ύψος των κρατικών επιχορηγήσεων σκαρφαλώνουν ετησίως στα 35 δισ. δολάρια παγκοσμίως, το 30-40% της αξίας των ψαριών που ξεφορτώνουν κάθε χρόνο τα αλιευτικά σκάφη.

Οι χώρες του πλανήτη δίνουν όλων των λογιών τις επιδοτήσεις στους ψαράδες τους: από επιδότηση καυσίμου μέχρι και επιχορήγηση τμήματος του κόστους αγοράς, μεταφοράς ή αποθήκευσης εξοπλισμού. Κάνουν φτηνότερο και πιο επικερδές το ψάρεμα δηλαδή, ενθαρρύνοντας περισσότερη και αποτελεσματικότερη αλιεία.

Το Global Ocean Commission εκτίμησε το 2016 πως το 60% όλων των επιδοτήσεων αλιείας διευκολύνουν άμεσα «μη βιώσιμες, καταστρεπτικές, ακόμα και παράνομες πρακτικές αλιείας». Και όταν μιλάμε για παράνομη αλιεία, η Κίνα είναι εδώ πρωταθλητής, έχοντας βρεθεί αναρίθμητες φορές στο στόχαστρο των θεσμών.

Μόλις πέρυσι, ο ΠΟΕ έφτασε πιο κοντά από ποτέ σε μια προκαταρκτική επιτυχία στα ακανθώδη ζητήματα της παράνομης και ανεξέλεγκτης αλιείας. Αλλά και σε περιορισμό του ψαρέματος ειδών που έχουν υπεραλιευτεί, όπως ο τόνος του Ατλαντικού και ο μπακαλιάρος της Αργεντινής.

Ευρύτερη συμφωνία στα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα ζητήματα δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί. Ένα εντελώς δυσοίωνο σκηνικό, πόσο μάλλον που η Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ μας είπε το 2018 πως «το ποσοστό των αποθεμάτων που ψαρεύονται σε βιολογικά μη βιώσιμα επίπεδα αυξήθηκαν από το 10% το 1974 στο 33,1% το 2015».

Στο επίκεντρο όλων αυτών κρύβονται οι μεγάλοι 5 των κρατικών επιδοτήσεων αλιείας: Κίνα, Ευρωπαϊκή Ένωση, ΗΠΑ, Νότια Κορέα και Ιαπωνία. Αυτά τα 5 μέλη του ΠΟΕ αντικατοπτρίζουν το 58% της παγκόσμιας δαπάνης σε επιδοτήσεις αλιείας. Αυτοί πρέπει ουσιαστικά να συμφωνήσουν για να δημιουργήσουν ένα εύφορο έδαφος οικουμενικής συναίνεσης.

Όσο τσακώνονται όμως για το τι συνιστά «αναπτυγμένη» και τι «αναπτυσσόμενη» χώρα, συμφωνία δεν πρόκειται να προκύψει. Όπως δεν θα προκύψει αν δεν σταματήσει η Κίνα να απολαμβάνει τα παράλογα προνόμιά της. Αυτή την «ειδική και διαφοροποιημένη μεταχείριση» που της επιφυλάσσει ο ΠΟΕ, εντάσσοντάς τη στο καθεστώς των αναπτυσσόμενων χωρών.

Παρά το γεγονός ότι το 2016 η Κίνα ήταν στην πρώτη θέση του συνολικού δείκτη εξαγωγών ψαριών, ελέγχοντας το 14% του παγκόσμιου εμπορίου θαλασσινών!

Η κουβέντα για τις επιδοτήσεις αλιείας δεν αφορά φυσικά στον μικρό ψαρά που συνεχίζει να επιμένει στους παραδοσιακούς τρόπους. Και πράγματι σχεδόν το 85% όλων των κρατικών επιδοτήσεων που δίνονται στο ψάρεμα αφορούν στη μεγάλης κλίμακας αλιεία.

Αυτοί οι μεγάλοι παίκτες είναι που αντιπροσωπεύουν το τρομακτικό πρόσωπο της υπεραλίευσης. Γι’ αυτό και είναι τόσο επιτακτική η ανάγκη να βρεθεί παγκόσμια συναίνεση εδώ.

Την ίδια ώρα βέβαια μια τέτοια συναίνεση θα έχει ευρύτερες επιπτώσεις. Γιατί μπορεί ακριβώς να επιλυθεί μόνο αν σταματήσει να υφίσταται αυτή η διάσταση μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών.

Οι αναλυτές συμφωνούν πως το πρόβλημα με τα ψάρια είναι το πιο ουσιαστικό τεστ για το μέλλον του ΠΟΕ. Άρα και του διεθνούς εμπορίου. Ή, σωστότερα, της διεθνούς εμπορικής τάξης. Η ομάδα των 164 χωρών του ΠΟΕ δεν έχει καταλήξει άλλωστε σε διεθνή συμφωνία από τότε που εγκατέλειψε τις διαπραγματεύσεις του «Γύρου της Ντόχα» το 2015.

Οποιαδήποτε πρόοδος σημειωθεί στην επίλυση του θέματος της αλιείας θα είναι ένα έξοχο σημάδι ότι ο κόσμος είναι διατεθειμένος να διατηρήσει, γιατί όχι και να ενδυναμώσει, την παγκόσμια εμπορική τάξη. Σε μια εποχή μάλιστα που τόσες πολλές δυνάμεις την επιβουλεύονται.

Στις περσινές περιπέτειες του ΠΟΕ με τις ΗΠΑ και την παράλυση του Δευτεροβάθμιου Δικαιοδοτικού Οργάνου του, πολλοί παρατηρητές έκριναν τα μέσα του 2020 ως την πιο κρίσιμη στιγμή στη σύγχρονη ιστορία του ΠΟΕ. Τις συνομιλίες για μια πολυεθνική συμφωνία για τη μείωση των επιδοτήσεων στην αλιεία είχαν στον νου τους.

«Δεν είναι ο ΠΟΕ που θα σώσει τα ψάρια», δήλωσε χαρακτηριστικά στο Reuters ένας πρεσβευτής, «είναι τα ψάρια που θα σώσουν τον ΠΟΕ»…