To αδελφάκι του «Τιτανικού» που βυθίστηκε στη Τζια

Στις αρχές του 20ού αιώνα η μάχη για την εμπορική κατάκτηση του Ατλαντικού γιγαντώθηκε, με γερμανικά και βρετανικά ναυπηγεία να επιδίδονται σε μια ανηλεή κούρσα για ακόμα μεγαλύτερα, ακόμα γρηγορότερα υπερωκεάνια.

Οι μεγάλοι παίκτες της αγοράς δεν ήταν παρά μια χούφτα εταιρίες, όπως η Cunard και η White Star της Βρετανίας και η HAPAG και η Norddeutscher Lloyd της Γερμανίας. Μέχρι το 1907, η White Star είχε ήδη εγκαταλείψει το κυνήγι της ταχύτητας, ξέροντας πως δεν μπορούσε να κερδίσει τα καμάρια της Cunard που είχαν πάρει τη διάκριση «Blue Riband» (άτυπο βραβείο της εποχής για το γρηγορότερο υπερατλαντικό επιβατηγό), κι έτσι στράφηκε στη δεύτερη πτυχή του στοιχήματος: ακόμα μεγαλύτερα, ακόμα πιο πολυτελή ποντοπόρα.

Έχοντας στο τιμόνι της τον δαιμόνιο Bruce Ismay, η White Star προσέγγισε το ναυπηγείο της Harland & Wolff και παρήγγειλε τρία θηριώδη υπερωκεάνια. Τόσο πελώρια που αναγκάστηκαν να σκαρώσουν μια νέα κλάση για να τα χωρέσει, την «ολυμπιακή κλάση». Και τα τρία αδελφάκια σχεδιάστηκαν από το δίδυμο Thomas Andrews και Alexander Carlisle, ενσωματώνοντας ό,τι πιο νέο και προωθημένο είχε να επιδείξει τόσο η τεχνολογία όσο και ο ναυτικός σχεδιασμός.

Τα δύο πρώτα της νέας κλάσης, το «Ολιμπίκ» και ο «Τιτανικός», άρχισαν να κατασκευάζονται το 1908 και 1909, αντίστοιχα, σε διπλανά ναυπηγεία στο Μπέλφαστ της Ιρλανδίας. Μετά την ολοκλήρωση του «Ολιμπίκ» το 1911 και την καθέλκυση του «Τιτανικού» το 1912, ξεκίνησε στις 30 Νοεμβρίου εκείνης της χρονιάς και η κατασκευή του «Βρετανικού», του τρίτου υπερατλαντικού πλοίου της εταιρίας.

Όσο οι εργασίες προχωρούσαν όμως με γοργούς ρυθμούς, δύο γεγονότα θα έκαναν τους ναυπηγούς να αλλάξουν δραστικά τον σχεδιασμό του «Βρετανικού» και μάλιστα εσπευσμένα. Βλέπετε το «Ολιμπίκ» συγκρούστηκε με αντιτορπιλικό το 1911 και ο αβύθιστος «Τιτανικός» -όπως τον προωθούσε η White Star- βυθίστηκε στο παρθενικό του ταξίδι στις 15 Απριλίου 1912, παίρνοντας μαζί του περισσότερες από 1.500 ψυχές.

Το «Ολιμπίκ» επέστρεψε άρον-άρον στο ναυπηγείο για ολοκληρωτικές μετατροπές, καθώς φάνηκε ότι σώθηκε μόνο χάρη στην ψυχραιμία του καπετάνιου του, και ο «Βρετανικός» υπέστη σημαντικές αλλαγές στον σχεδιασμό του. Ακόμα και το όνομά του άλλαξαν! Ήθελαν να τον πουν «Γιγαντιαίο» βλέπετε, μετά την τραγωδία του «Τιτανικού» προτίμησαν όμως να κρατήσουν μικρότερο καλάθι, επιλέγοντας το σεμνότερο «Βρετανικός»…

Ο «Βρετανικός» βρυχάται

Με τρεις προπέλες που τροφοδοτούνταν από 29 καζάνια κάρβουνου, ο «Βρετανικός» είχε αντίστοιχο σχήμα με τα δυο του αδελφάκια, ακόμα και τα τέσσερα χαρακτηριστικά φουγάρα. Τα τρία χρησιμοποιούνταν βέβαια, καθώς το τέταρτο ήταν εκεί για να λειτουργεί απλώς ως εξτρά αεραγωγός για το εσωτερικό.

Εμπορικό υπερωκεάνιο κι αυτός, μπορούσε να μεταφέρει με άνεση 3.200 επιβάτες και πλήρωμα, χωρισμένους σε τρεις οικονομικές κλάσεις. Η πρώτη κλάση απολάμβανε αντίστοιχη πολυτέλεια και άνεση με τον «Τιτανικό», με τις γνώριμες εξεζητημένες υπερβολές του διάκοσμου της εποχής. Η δεύτερη κλάση παρέμενε κι αυτή εξόχως ικανοποιητική, αν και ήταν η τρίτη κλάση που διαχώριζε τον «Βρετανικό» από τους δυο θηριώδεις προκατόχους του, μιας και ήταν σαφώς πιο άνετη και περιποιημένη τόσο από το «Ολιμπίκ» όσο και τον «Τιτανικό».

Ως το νέο σύμβολο της υπερατλαντικής ναυσιπλοΐας, ο «Βρετανικός» διαφημιζόταν ως το μεγαλύτερο υπερωκεάνιο του κόσμου. Μετά το ναυάγιο του «Τιτανικού» ωστόσο, οι ναυπηγοί φρόντισαν να εισάγουν πολλές τροποποιήσεις, όπως το να κάνουν το σκαρί του λιγότερο τρωτό στα… παγόβουνα. Την ίδια ώρα, τους ανάγκασαν να προσθέσουν τόσες σωστικές λέμβους που να χωρούν όλους τους επιβάτες, καθώς κάτι φάνηκε να μαθαίνει ο άνθρωπος από την τραγική μοίρα του «Τιτανικού».

Ταυτοχρόνως, για να εξισορροπηθεί το μεγαλύτερο βάρος που απέκτησε το πλοίο λόγω των τροποποιήσεων ασφαλείας, μια νέα μηχανή 18.000 αλόγων εγκαταστάθηκε, ώστε να συνεχίσει να πιάνει τους 21 κόμβους που είχαν ήδη διαφημίσει. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν, σε επίπεδο ασφάλειας επιβατών τουλάχιστον, ό,τι καλύτερο είχε δει ποτέ ο ναυτικός κόσμος, καθώς η White Star δεν υπολόγιζε πια τα έξοδα, προσπαθώντας να περισώσει ό,τι της είχε απομείνει από την καλή της φήμη.

Και στις 26 Φεβρουαρίου 1914 έσπασαν επιτέλους το μπουκάλι, μιας και το σχεδόν 50.000 τόνων επιβατηγό ήταν πανέτοιμο να οργώσει τον Ατλαντικό, στη γραμμή Σαουθάμπτον-Νέα Υόρκη. Σχεδόν πανέτοιμο, μιας και μπήκε για μια ακόμα φορά στο ναυπηγείο, εξαιτίας κάποιων «μικροατελειών», όπως είπαν. Μόνο που λίγους μήνες αργότερα, στα τέλη Ιουλίου συγκεκριμένα, θα ξεσπούσε κάτι μεγάλο και τραγικό στην Ευρώπη, ένας Μεγάλος Πόλεμος που μερικά χρόνια αργότερα θα έπαιρνε τον τίτλο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου!

Τι έκανες στον πόλεμο, «Βρετανικέ»;

Και θα ήταν η παγκόσμια σύρραξη που θα στερούσε από τον «Βρετανικό» την εμπορική του φύση. Τα ναυπηγεία δούλευαν πια πυρετωδώς για τον πολεμικό στόλο της Αγγλίας, αφήνοντας πίσω όλα τα εμπορικά πλάνα των ιδιωτών. Η πρόοδος των τελικών εργασιών του «Βρετανικού» καθυστερούσαν ομολογουμένως πολύ. Ο έλεγχος των μηχανών του δεν θα λάμβανε χώρα παρά τον Μάιο του 1915, κι αυτό σε συνθήκες κατεπείγοντος, μιας και λίγες μέρες πρωτύτερα βυθίστηκε η «Λουζιτάνια» (από γερμανικό υποβρύχιο), το εμπορικό στολίδι της Cunard που εκτελούσε το υπερατλαντικό δρομολόγιο γρηγορότερα από τον καθένα (με ταχύτητα στους 25 κόμβους).

Με τη στασιμότητα των Συμμάχων στο Δυτικό Μέτωπο να προκαλεί πολλές αναποδιές, οι Βρετανοί αναζήτησαν τρόπους να επεκτείνουν τον πόλεμο στη Μεσόγειο. Στην εκστρατεία της Καλλίπολης αναφερόμαστε στα Δαρδανέλια, που ξεκίνησε τον Φλεβάρη του 1915, για τις ανάγκες της οποίας το Βασιλικό Ναυτικό επίταξε όλα τα υπερωκεάνια της χώρας.

Η White Star είδε με ικανοποίηση να εξαφανίζεται μαγικά ο ανταγωνισμός στον Ατλαντικό, μιας και ο μεγάλος ανταγωνιστής Cunard έχασε το «Μαυριτάνια» και το «Ακουιτάνια», τα οποία επιτάχθηκαν τον Ιούνιο για να μεταφέρουν στρατεύματα στις ακτές του Ελλήσποντου.

Η χαρά της δεν θα κρατούσε πολύ, καθώς το Βασιλικό Ναυτικό ανακάλυψε πως χρειαζόταν περισσότερα πλωτά νοσοκομεία, όσο οι απώλειες της Καλλίπολης αυξάνονταν. Πλωτές ιατρικές εγκαταστάσεις δηλαδή κοντά στα μέτωπα του πολέμου που να μπορούν ταυτοχρόνως να μεταφέρουν τους εκατοντάδες βαρύτατα τραυματισμένους πίσω στην Αγγλία. Και τα βλέμματα όλων έπεσαν στο «μεγαλύτερο υπερωκεάνιο του κόσμου»…

Η αρχή και το τέλος του πλωτού νοσοκομείου

Τον Αύγουστο του 1915, το «Ακουιτάνια» μετατράπηκε από στρατιωτικό μεταγωγικό σε πλωτό νοσοκομείο, περνώντας τα καθήκοντα της μεταφοράς των συμμαχικών στρατιωτών στο «Ολιμπίκ». Και στις 15 Νοεμβρίου την ίδια μοίρα ακολούθησε και ο «Βρετανικός». Μπήκε ξανά στο ναυπηγείο για να μετατραπεί σε πλωτό νοσοκομείο και όταν βγήκε, ήταν πια κατάλευκος με μια πράσινη ρίγα και μεγάλους κόκκινους σταυρούς.

Επιστρατεύτηκε στο Λίβερπουλ στις 12 Δεκεμβρίου και τη διοίκησή του ανέλαβε ο υποπλοίαρχος Charles Bartlett. Το θηριώδες πλωτό νοσοκομείο, δυναμικότητας αρκετών χιλιάδων ασθενών και τραυματιών, επανδρώθηκε με 52 αξιωματικούς γιατρούς, 101 νοσοκόμες και άλλους 336 οπλίτες γενικών καθηκόντων, επικουρούμενοι από το καθαυτό πλήρωμα του πλοίου, άλλους 675 νοματαίους δηλαδή.

Έφυγε από το λιμάνι του Λίβερπουλ στις 23 Δεκεμβρίου, ανεφοδιάστηκε με κάρβουνο στη Νάπολη και έφτασε τελικά στη νέα του βάση, στον Μούδρο της Λήμνου, την έδρα της βρετανικής στρατιωτικής διοίκησης. Δεν θα έμενε για πολύ εκεί, καθώς σύντομα γέμισε με 3.300 τραυματίες και απέπλευσε για την Αγγλία, δένοντας στο Σαουθάμπτον στις 9 Ιανουαρίου 1916.

Αφού ολοκλήρωσε άλλες δυο αποστολές στα νερά της Μεσογείου, ο «Βρετανικός» επέστρεψε στο Μπέλφαστ για να αποστρατευτεί στις 6 Ιουνίου 1916. Η Harland & Wolff ξεκίνησε να τον επαναφέρει στην πρότερη επιβατική του κατάσταση, μόνο που τον Αύγουστο οι εργασίες για τη μετατροπή του σταμάτησαν, καθώς οι επιτελείς του Βασιλικού Ναυτικού το ξανακάλεσαν στην υπηρεσία!

Πριν καλά-καλά το καταλάβει, ο «Βρετανικός» έπλεε πάλι για το λιμάνι του Μούδρου, μεταφέροντας αυτή τη φορά εθελοντικό ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Επέστρεψε στο Σαουθάμπτον στις 11 Οκτωβρίου, όπου απέπλευσε ξανά για τον Μούδρο, ολοκληρώνοντας το πέμπτο του στρατιωτικό δρομολόγιο και φέρνοντας πίσω στην Αγγλία άλλους 3.000 τραυματίες.

Στις 12 Νοεμβρίου ξεκίνησε χωρίς επιβάτες το στερνό του ταξίδι. Έφτασε στον σταθμό ανεφοδιασμού της Νάπολης έπειτα από πέντε μέρες, όπου καθηλώθηκε λόγω της κακοκαιρίας, και στις 21 Νοεμβρίου περνούσε από τα στενά της Κέας. Όταν ακούστηκε αυτός ο φριχτός θόρυβος της έκρηξης, στις 8:12 το πρωί, όταν το σκαρί του ακούμπησε σε νάρκη που είχε αφήσει γερμανικό υποβρύχιο U-73 στο στρατηγικό πέρασμα.

Παρά το γεγονός ότι ο «Βρετανικός» ήταν σχεδιασμένος να αντέχει σε βαριές ζημιές, κάποιες δομές ελέγχου απέτυχαν να λειτουργήσουν, με αυτές τις δυσλειτουργίες να προσυπογράφουν τη μοίρα του. Ο κυβερνήτης του προσπάθησε, σε μια ύστατη προσπάθεια να το σώσει, να το εξοκείλει στις ακτές της Τζιας και η αλήθεια είναι πως έφτασε αρκετά κοντά (κάπου 3 ναυτικά χιλιόμετρα).

Ήταν όμως και το άλλο: πως μέσα σε δέκα μόλις λεπτά ο «Βρετανικός» ήταν στην κατάσταση που ήταν ο «Τιτανικός» έπειτα από μία ώρα μετά τη σύγκρουσή του με το παγόβουνο. Σε κακό χάλι δηλαδή, παρά τον καινοτόμο σχεδιασμό και την πληθώρα των δομών ελέγχου που του επέτρεπαν στα χαρτιά να πλέει ακόμα και με τα κάτω καταστρώματά του πλημμυρισμένα.

Όσο ο καπετάνιος προσπαθούσε με απέλπιδες μανούβρες να το σώσει, οι ναύτες του άρχισαν να κατεβάζουν τις βάρκες χωρίς εντολή. Όταν είδε πως δεν μπορούσε να το σώσει, παρήγγειλε τελικά την εκκένωσή του στις 8:35 π.μ. Ντόπιοι ψαράδες έσπευσαν να βοηθήσουν και λίγο μετά και κάποια βρετανικά πολεμικά πλοία, με τον «Βρετανικό» να βυθίζεται τελικά πλήρως ως τις 9:07 το πρωί.

Παρά τον νέο του σχεδιασμό και τις παραπλήσιες σχεδόν βλάβες που υπέστη με τον «Τιτανικό», ο «Βρετανικός» μπόρεσε να παραμείνει πάνω από το νερό για μόλις 55 λεπτά, το 1/3 σχεδόν του χρόνου του «Τιτανικού»! Τόσο η ετοιμότητα του πληρώματος όμως όσο και η μικρή απόσταση από τις ακτές της Κέας επέτρεψαν να αποσοβηθεί μια τραγωδία διαστάσεων «Τιτανικού»: 1.036 σώθηκαν και πνίγηκαν 30. Οι περισσότεροι μάλιστα είχαν επιβιβαστεί στις πρώτες σωστικές λέμβους, πριν τη διαταγή του καπετάνιου, όταν οι μηχανές του πλοίου ήταν ακόμα ανοιχτές.

Μεταξύ των επιζώντων και η νοσοκόμα Violet Jessop, που ήταν καμαριέρα κατά τη σύγκρουση του «Ολιμπίκ» με το αντιτορπιλικό και γλίτωσε και από το ναυάγιο του «Τιτανικού»! Στις 3 Δεκεμβρίου 1975, o «βασιλιάς» του βυθού Ζακ-Ιβ Κουστό ανακάλυψε το ναυάγιο του «Βρετανικού» σε βάθος 120 μέτρων στα βορειοδυτικά του νησιού και την επόμενη χρονιά ήταν ξανά ο ίδιος και οι δύτες του που το πρωτοεξερεύνησαν.

Το «Ολιμπίκ» δεν ακολούθησε ευτυχώς τη μοίρα των δυο νεότερων αδελφών του. Μετά τον πόλεμο, επέστρεψε στις εμπορικές του δραστηριότητες και κοσμούσε καθ’ όλη τη δεκαετία του 1920 τον Ατλαντικό. Παρέμεινε στην υπερπόντια γραμμή μέχρι το 1935, όταν η Μεγάλη Ύφεση το έκανε ζημιογόνο. Εκείνη τη χρονιά αποσύρθηκε και πουλήθηκε τελικά ως παλιοσίδερα.

Όσο για τον «Βρετανικό», παραμένει ένα υποθαλάσσιο μνημείο της ιστορίας του Α’ Παγκοσμίου και ταυτοχρόνως μια τεράστια πρόκληση για τους ερευνητές που αναζητούν βορειοδυτικά των ακτών της Κέας τις χαμένες αλήθειες μιας άλλης εποχής…