Ημέρα των Νεκρών: Η παράδοξη ιστορία της La Calavera Catrina

Η Ημέρα των Νεκρών ή αλλιώς Día de Muertos στις 2 Νοεμβρίου μερικά χρόνια πριν δεν υπήρχε καν σαν σκέψη στην Ελλάδα, μόνο ίσως για κάποιους «ψαγμένους»,  περισσότερο ακουγόταν σαν δεισιδαιμονία, παρά σαν κάτι που μπορεί να εορταστεί στην κατά τα άλλα παραδοσιακή μας κοινωνία. Ωστόσο, τόσο η Ημέρα των Νεκρών όσο και το Halloween έχουν βρει τη δική τους θέση μέσα στην ελληνική πραγματικότητα, παρότι μέχρι εχθές δεν υπήρχε καθόλου στην ατζέντα εξόδου. Τα τελευταία χρόνια όλο αυτό έχει αλλάξει και τα εντελώς άγνωστα έχουν γίνει γνωστά και από εκεί που αυτά ήταν του διαβόλου, όλα έχουν γίνει οικεία και χρήζουν εορτασμού. Εξέλιξη της κοινωνίας, εκσυγχρονισμός ή απλά άλλη μια μόδα; Ενδεχομένως ένας συγκερασμός καταστάσεων, θα το δούμε σε ένα άλλο κείμενο αυτό. Εδώ θα σταθούμε στην γυναίκα που λειτουργεί ως σύμβολο στην Ημέρα των Νεκρών.

Ημέρα των Νεκρών ή αλλιώς Día de Muertos

Ξεκινώντας από τα βασικά, η Ημέρα των Νεκρών ή αλλιώς όπως λέγεται Día de Muertos είναι κεντροαμερικανικη γιορτή κατά την οποία γιορτάζεται η παροδική επιστροφή των νεκρών συγγενών και των αγαπημένων προσώπων που έχουν φύγει στη γη. Γιορτάζεται σε όλo το Μεξικό, όπως και σε άλλες περιοχές του κόσμου από ανθρώπους κεντροαμερικανικης καταγωγής στο τέλος του Οκτώβρη και στις αρχές Νοεμβρίου. Από το 2008, οι παραδόσεις της Ημέρας των Νεκρών έχουν εγγραφεί στον Αντιπροσωπευτικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας.

Τι κακό έχει το Halloween δηλαδή βρε παιδιά;

Μέσα σε όλο αυτή την απόκοσμη ατμόσφαιρα, υπάρχει και η Calavera Catrina ή αλλιώς La Catrina που είναι ταυτισμένη με την Ημέρα των Νεκρών. Η φιγούρα της είναι γνωστή, όπου κι αν κοιτάξεις εκείνη την ημέρα θα δεις ένα πρόσωπο που αντιπαραθέτει το μακάβριο και το κομψό, θα το δεις στο makeup στα πρόσωπα, στο περίτεχνο ντύσιμο των γυναικών και σε κάθε βιτρίνα που σχετίζεται με την συγκεκριμένη ημέρα. Αυτό το πρόσωπο έχει μια συγκεκριμένη αισθητική: ‘Ενα κρανίο με κεντημένα λουλούδια. Αυτή η εμφάνιση είναι ταυτισμένη με την ημέρα. Αξίζει πάντως να σημειωθεί πως δεν ήταν η πρώτη μεγάλη κυρία της μετά θάνατον ζωής της Λατινικής Αμερικής. Αυτή η τιμή ανήκει στη Mictēcacihuātl – τη βασίλισσα του κάτω κόσμου των Αζτέκων όπου η βασική της μέριμνα ήταν να προσέχει τα οστά των νεκρών. Η άποψή τους για τον θάνατο δεν ήταν πένθιμη, καθώς τον έβλεπαν ως μέρος του κύκλου της ζωής και το γιόρταζαν με «προσφορές».

Η προέλευση του icon

Η σύγχρονη εικόνα της La Catrina σχεδιάστηκε μόλις το 1910 από τον Μεξικανό εικονογράφο, λιθογράφο Jose Guadalupe Posada. Ο Poasada ο οποίος γεννήθηκε στο Μεξικό το 1852 έφτιαχνε σατιρικά έργα που έθιγαν πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Αυτό που συνέδεσε αυτές τις εικονογραφήσεις και έκανε τη φήμη του Posada ιδιαίτερα ξεχωριστή ήταν το κεντρικό μοτίβο των σκίτσων: Οι φιγούρες του Posada, ανεξάρτητα από το επάγγελμα, την τάξη ή την ιδιότητα, αναπαριστάνονταν με κρανία προσώπων. Αυτές οι απεικονίσεις των κρανίων ή οι calaveras θα απεικόνιζαν οτιδήποτε, από εθνικές τραγωδίες μέχρι τρέχοντα γεγονότα, πρόσωπα, ιστορικά περιστατικά και λογοτεχνικούς χαρακτήρες. Η αναγωγή κάθε ανθρώπου σε κόκκαλα, ανεξαρτήτως χρόνου, τόπου, τάξης ή πράξης έδωσε στις εικόνες του Posada μια ομογενοποιητική ποιότητα, με το προφανές μήνυμα πως κάτω από τη γη είμαστε όλοι το ίδιο, την πραγματικότητα δηλαδή ότι απέναντι στον θάνατο είμαστε ίδιοι.

Το αρχικό σκίτσο της La Calavera Catrina από τον Posada έγινε γύρω στο 1910. Σχεδιάστηκε για να είναι μια σάτιρα που αναφέρεται στις ευρωπαϊκές εμμονές του ηγέτη Porfirio Diaz, του οποίου η διαφθορά οδήγησε στη Μεξικανική Επανάσταση του 1911 και στην ανατροπή του καθεστώτος του. Το αρχικό όνομα του σκίτσου αντικατόπτριζε αυτήν την πολιτιστική ιδιοποίηση που υιοθετήθηκε από ορισμένα μέλη της μεξικανικής κοινωνίας -La Calavera Garbancera- με ορισμένες πηγές να αναφέρουν την τελευταία λέξη ως αργκό για μια γυναίκα που αποκηρύσσει τη μεξικάνικη κουλτούρα της και υιοθετεί την ευρωπαϊκή αισθητική. Η μεταγενέστερη βάφτιση θα προερχόταν επίσης από την αργκό, με τη λέξη «catrin» ή «catrina» που χρησιμοποιείται συχνά για να αναφέρεται σε έναν καλοντυμένο άνδρα ή γυναίκα ή σε «dandy».

Halloween: Όταν κέρδισα σε διαγωνισμό καλύτερης αμφίεσης στην Αμερική

Η εικόνα έγινε αργότερα τοιχογραφία στην πόλη του Μεξικού από τον Ντιέγκο Ριβέρα, ονομάστηκε Dream of a Sunday Afternoon in Alameda Central  και έγινε πολιτιστικός θησαυρός και ενίσχυσε περαιτέρω την εικόνα της La Catrina στις εθνικές συνειδήσεις.

Η υιοθέτηση της La Catrina ως το έμβλημα της Ημέρας των Νεκρών έχει πολλαπλές ερμηνείες το κομψό της φόρεμα υποδηλώνει γιορτή, το χαμόγελό της – όσο περίεργο και αν φαίνεται- μας υπενθυμίζει ότι ίσως υπάρχει παρηγοριά στην αποδοχή της θνητότητας και ότι οι νεκροί πρέπει να μνημονεύονται, όχι να φοβούνται. Και σε τελική ανάλυση ότι όποιος κι αν είσαι, όλοι έχουμε την ίδια μοίρα. Και ίσως βλέποντας πίσω στις αρχαιότερες πεποιθήσεις αυτής της κουλτούρας, ότι ό,τι έρχεται μετά τη ζωή παίρνει μια γυναικεία μορφή.