Πώς η φρίκη και η συντροφικότητα του Α’ ΠΠ έγιναν η ραχοκοκαλιά του Lord of the Rings

Παρά το ότι έχει συμπληρωθεί ένας αιώνας, και κάτι, από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, είναι ένας πόλεμος που ακόμα θεωρείται σε μεγάλο βαθμό ένα θέμα ταμπού για δημόσια συζήτηση. Στην Ελλάδα ίσως να μην είναι και τόσο σημαντικός σαν πόλεμος γιατί τον βλέπουμε σαν μια «γέφυρα» μεταξύ Βαλκανικών και Μικρασιατικής Εκστρατείας, αλλά η αλήθεια είναι ότι οι συνέπειες του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου είναι πολύ πιο βαθιές και ουσιαστικές για την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο από τις Βερσαλλίες και την Οκτωβριανή Επανάσταση. 

Για τους περισσότερους μελετητές του Μεγάλου Πολέμου, όπως ήταν γνωστός μέχρι τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, η φρίκη και τα ακατανόητα αίτιά του από τον κόσμο που τον έζησε ήταν οι αιτίες που τον κράτησαν βαθιά θαμμένο στη συλλογική συνείδηση, και όχι επειδή ο Β’ ΠΠ τον επισκίασε. Ακόμα και όσοι θέλησαν να μιλήσουν για τον πόλεμο των χαρακωμάτων, για μάχες που κανείς δεν ήξερε ποιος κερδίζει και κυρίως για ποιον λόγο πολεμάει, το έκαναν πλαγίως. Μόνο πολύ πρόσφατα είδαμε ένα κομμάτι από το τραύμα των βετεράνων αυτού του πολέμου μέσα από τα θραύσματα μνήμης και τα flashback στην πλοκή των Peaky Blinders. Αν και ο πρώτος που το έκανε ήταν ένα πραγματικός βετεράνος του Α’ΠΠ, ο J.R.R. Tolkien.

Γεννημένος το 1892, το τέλος το σπουδών του τον βρήκε έτοιμο για κατάταξη και έτσι το 1915, και μετά από μόλις λίγους μήνες εκπαίδευσης, τον βρήκε σε ένα από χαρακώματα σε μια μάχη που πολλοί χαρακτηριζουν ως την πιο αιματηρή της παγκόσμιας ιστορίας, της μάχης του Σομ. Μια μάχη που κράτησε 5 μήνες, στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 1 εκατομμύριο στρατιώτες και άφησε τον J.R.R. μολυσμένο από δάγκωμα ψείρας. 

Ο ίδιος ο συγγραφέας παρά τα τραύματα και τις εμπειρίες του από τον πόλεμο, ποτέ δεν παραδέχθηκε ευθέως τη σύνδεση μεταξύ του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών και του Α΄ΠΠ. Μόνο τα τελευταία χρόνια που αρχίζουμε και μαθαίνουμε περισσότερα για τον άγνωστο αυτόν πόλεμο, τώρα που έχουν περάσει 70 χρόνια από τη Συντροφιά του Δαχτυλιδιού και 20 χρόνια μετά την καθολική επικράτηση της ιστορίας του Tolkien μέσα από την κινηματογραφική τριλογία.  

Τι έχει να πει ο J.R.R. Tolkien στις νέες γενιές αντρών;

Ένα από τα πιο εμφανή σημεία της επιρροής των όσων είδε στο Σομ, είναι η περιγραφή της Μόρντορ. Αυτό το καμένο κομμάτι γης στην άκρη της ηπείρου όπου το ηφαίστειο Doom ξερνάει στάχτη. Η εξαιρετικά λεπτομερής περιγραφή της κατάμαυρης και καμένης Μόρντορ, είναι το Σομ που είδε σαν στρατιωτης και οι συνδέσεις δεν σταματούν εδώ. Από την έννοια της εκστρατείας και της σημασίας του εφοδιασμού σε έναν πόλεμο, μέχρι τον αγώνα για τη διατήρηση της ψυχικής υγείας σε μια τέτοια στρεσογόνο κατάσταση, όλα δείχνουν το το Σομ. 

Για να καταλάβουμε καλύτερα την έκταση της φρίκης του Σομ, μόνο την πρώτη μέρα της μάχης, την 1η Ιουλίου του 1916, έχασαν τη ζωή τους 20.000 Βρετανοί και άλλοι 40.000 τραυματίστηκαν. Η D-Day έμοιαζε με βόλτα στο πάρκο σε σχέση με την πρώτη μέρα του Σομ και αυτό θα κράταγε για 5 μήνες. Ειδικά ο J.R.R. Tolkien και το τάγμα του είχε αναλάβει το Leipzig Salient, ένα γερμανικό ορμητήριο στο κέντρο του πεδίου της μάχης του Σομ, ίσως το χειρότερο σημείο, της χειρότερης μάχης της ιστορίας.

Η εκτενής αφήγηση στο πώς πεθαίνει ένας φίλος στη μάχη και το δέσιμο με άλλους για να επιβιώσουν σωματικά και ψυχικά, φαίνεται ανάγλυφα στην τριάδα των Frodo Baggins, Samwise Gamgee και Gollum. Το Gollum είναι ο στρατιώτης που υποφέρει από βαρύ PTSD και έχει χάσει τον εαυτό του και την επαφή με την πραγματικότητα, η στρατιωτική συντροφικότητα είναι αυτή που κρατάει τελικά ζωντανούς και υγιείς τους άλλους δύο. Όμως υπάρχουν κι άλλες λεπτομέρειες, πιο ψαγμένες και όχι τόσο προφανείς, κάποιες τις πέρασε και ο Peter Jackson στις ταινίες. Για παράδειγμα η έμφαση στο τύλιγμα των λωρίδων υφάσματος στα πόδια πρίν από τη μάχη, όπως ακριβώς έδεναν τις περισκελίδες τους οι στρατιώτες πριν από 100 χρόνια από τον αστράγαλο μέχρι το γόνατο. 

Ο Elijah Wood και το «πανούργο» του σχέδιο για να πάρει τον ρόλο του Frodo

Φυσικά τέτοιες λεπτομέρειες πλαισιώνουν και δεν είναι ο πυρήνας της αφήγησης του Tolkien και της σύνδεσης που ήθελε να κάνει υποσυνείδητα με τη θητεία του. Στον πυρήνα βρίσκεται η έννοια του καθήκοντος και της υπηρεσίας, αλλά και της ανακούφισης που όλο αυτό τελείωσε. Είναι ένα πάτερν που ακολουθεί ο Frodo από την αρχή μέχρι το τέλος της ιστορίας. Ένα ακόμα στοιχείο από τη σύνδεση με τον Α’ΠΠ είναι το εισαγωγικό σημείωμα από μια έκδοση της Συντροφιάς του Δαχτυλιδιού όπου ο συγγραφέας αναφέρει ότι μέχρι το 1918, όλοι οι φίλοι του εκτός από έναν, ήταν νεκροί. 

Η επιμονή του Tolkien στη συντροφικότητα είναι στοιχείο της μάχης. Από την εποχή των Περσικών Πολέμων, γνωρίζουμε ότι το σπουδαιότερο όπλο των Σπαρτιατών ήταν η συτροφικότητα μεταξύ των πολεμιστών, ένας στρατιώτης έμενε όρθιος όσο τον υπερασπιζόταν ο διπλανός του και το αντίστροφο. Αυτή τη σπουδαία συντροφικότητα ήθελε να αναδείξει και ο J.R.R. Tolkien κι ας τον κατηγόρησαν τότε ότι έγραφε παραμύθια για παιδιά. Μερικά παραμύθια λένε μεγάλες αλήθειες και οι μεγάλες αλήθειες είναι λυτρωτικές.