Το «συναρπαστικό και αντισυμβατικό» ταξίδι κατασκευής του πρώτου ελληνικού νανοδορυφόρου «UPSat»

Στις 18 Απριλίου το 2017 τέθηκε σε τροχιά ο UPSat, ο πρώτος ελληνικός νανοδορυφόρος ανοιχτής σχεδίασης και ανοιχτού λογισμικού.

Mαζί με τον DUTHSat αποτέλεσε τις ελληνικές συμμετοχές στη μεγάλη διεθνή ερευνητική αποστολή QB50 με νανοδορυφόρους κατασκευασμένους από πανεπιστήμια.

Η επιτυχής εκτόξευση του UPSat συνοδεύθηκε από ενθουσιασμό, ωστόσο ένα νέο σύγγραμμα περιγράφει το «συναρπαστικό και αντισυμβατικό ταξίδι του στο διάστημα».

Πρόκειται για το βιβλίο στην αγγλική γλώσσα του Πάρι Χρυσού, επίκουρου καθηγητή του Τμήματος Τεχνολογιών Ψηφιακής Βιομηχανίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, και του Φραντσέσκο Πάολο Άπιο (Francesco Paolo Appio), καθηγητή στην Paris Business School, με τίτλο «Cubesats: Invading and Shaping the Space Industry» (εκδόσεις Elgar). Μέσα από το βιβλίο οι συγγραφείς επιχειρούν να σκιαγραφήσουν ευρύτερα τον μετασχηματιστικό ρόλο της νέας τεχνολογίας των νανοδορυφόρων CubeSats και τη συμβολή της στον εκδημοκρατισμό της εξερεύνησης του διαστήματος.

«Η κύρια αξία των CubeSats είναι ίσως η ίδια η ύπαρξή τους, με την έννοια ότι πλέον το πεδίο της διαστημικής εξερεύνησης και εκμετάλλευσης έχει ντε φάκτο αλλάξει: νέοι ενδιαφερόμενοι έχουν εισέλθει στον χώρο που πλέον ονομάζεται New Space. Στο νέο αυτό πλαίσιο, οι φορείς του διαστήματος μετασχηματίζονται, υιοθετώντας διαδικασίες από τον κόσμο των αναπτυσσόντων (developers), όπως τα hackathons, ενώ οι επιστήμονες σχεδιάζουν πρωτότυπες αποστολές. Παράλληλα το διάστημα γίνεται παράγοντας μετασχηματισμού υπαρχουσών υπηρεσιών και προϊόντων με προσθήκη νέων γνωρισμάτων και λειτουργιών σε αγαθά που πριν δεν ήταν συνδεδεμένα με δορυφόρους, μια “διαστημοποίησή” τους», περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Πάρις Χρυσός.

Στο σύγγραμμα οι δύο συγγραφείς συνομίλησαν με επιστημονικές ομάδες που αναπτύσσουν νανοδορυφόρους σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Η μία από αυτές ήταν η ομάδα του Πανεπιστημίου Πατρών και του μη κερδοσκοπικού οργανισμού «Libre Space Foundation», που κατασκεύασε τον UPSat. Μέσα από τις αφηγήσεις αναδεικνύονται οι ποικίλες δυσκολίες και καθυστερήσεις, με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι κατά την κατασκευή, αλλά και η δυναμική της ομάδας που μέσα από στενή συνεργασία των μελών της και δουλειά νυχθημερόν κατάφερε να ολοκληρώσει το εγχείρημα.

H ιστορία της ανάπτυξης του νανοδορυφόρου UPSat

«Αποκαλύπτοντας την ιστορία της ανάπτυξης του UPSat αναδεικνύεται ένα συναρπαστικό και αντισυμβατικό ταξίδι στο διάστημα, το οποίο θα ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς σε περιβάλλοντα που χρησιμοποιούν συμβατικές τεχνολογίες», περιγράφουν οι δύο συγγραφείς.

Δεν είναι τυχαίο ότι χαρακτηρίζουν το εγχείρημα του UPSat «Μαύρο κύκνο», καθώς «αμφισβητεί την αντίληψή μας για το πώς πρέπει να εξελίσσονται τα πράγματα. Υπό μία κανονιστική έννοια, θα μπορούσε κανείς να πει ότι όλα έγιναν “λάθος”. Ωστόσο, οι τυποποιημένες λογικές συχνά υπονομεύουν τη διαδικασία, με την οποία διαμορφώνεται η γνώση, τον τρόπο με τον οποίο μια τεχνολογία διαμορφώνεται σταδιακά προτού γίνει κανόνας».

Επίσης, για τη συγγραφή του βιβλίου μελετήθηκαν ομάδες σε άλλες πέντε χώρες και τρεις ηπείρους: στο Παρίσι με την Ecole Polytechnique, στο Λονδίνο με το University College of London, στις ΗΠΑ με το Arizona State University και το Berkeley, στο Βέλγιο με το Von Krauman Karman Institute και στη Σαγκάη με το Jiao Tong University.

«Είναι αρκετός ο όγκος λίγων κυβικών εκατοστών για να στεγάσει μια προσωπική φιλοδοξία που περιλαμβάνει το σύμπαν;», αναρωτήθηκαν οι συγγραφείς προτού καταγράψουν την ιστορία ανθρώπων που κατασκεύασαν CubeSats. Μέσα από την έρευνα αυτή αναδεικνύονται η πολυπλοκότητα της διαδικασίας ανάπτυξης αυτών των δορυφόρων, οι τεχνολογικές προκλήσεις και οι προκλήσεις της διεπιστημονικής συνεργασίας.

Παρά τις πολιτισμικές ιδιομορφίες των διαφορετικών περιβαλλόντων που ερευνήθηκαν, εξηγεί ο κ. Χρυσός στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, οι ομάδες μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά «που τους βοηθούν να ανταπεξέλθουν σε μια πρόκληση δίχως προηγούμενο στην οποία έχουν θέσει τον εαυτό τους». Ένα από αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά είναι «η δημιουργική οικειοποίηση της γνώσης της εγκαθιδρυμένης διαστημικής βιομηχανίας και η μεταστοιχείωσή της στο επίπεδο των νανοδορυφόρων». «Δεύτερο αποτέλεσμα που αξίζει να αναφερθεί, είναι ο εντοπισμός των ορίων κάποιων κλασικών θεωριών του μάνατζμεντ (σπονδυλωτή δομή τεχνολογιών, διαχείριση έργων), καθώς στον βαθμό που εμφανίζονται καινοτομίες, η απαιτούμενη δράση ξεπερνάει τις συνήθεις νόρμες. Εδώ, ένας “κανονικός” καταμερισμός εργασίας αποδεικνύεται ανεπαρκής και τη θέση του παίρνουν νέες μορφές δράσης», συνεχίζει ο κ. Χρυσός.

Ένα τρίτο κοινό χαρακτηριστικό που εντοπίστηκε, είναι «η ανάδειξη της σημασίας της οικειότητας για την καινοτόμο συνεργασία». Τέλος, ο κ. Χρυσός διαπίστωσε ότι στο πεδίο των CubeSats «έχουμε ερευνητές, όχι επιχειρήσεις ή χρήστες, που καινοτομούν και οι ερευνητές δεν περιορίζονται στη συγγραφή άρθρων, αλλά αναπτύσσουν τις ίδιες τις τεχνολογίες». Αυτό, όπως προσθέτει, αποτελεί μια επιπλέον επιτυχή δοκιμή της θεωρίας της «Καινοτομίας από τους αναπτύσσοντες», που είχε αποτυπώσει ο ίδιος σε παλαιότερη έρευνά του.

Επιπλέον, οι δύο συγγραφείς θέλησαν να αναδείξουν την καινοτομία «ως μια ανοικτή, αβέβαιη προς το αποτέλεσμα διεργασία» αντί της συνήθους έρευνας της καινοτομίας με όρους αποτελέσματος. «Η μελέτη μας ρίχνει φως σε έναν χώρο, όπου η τεχνική αλληλεπιδρά με τη δυναμική της ομάδας και τις προσωπικές προσδοκίες των υποκειμένων», επισημαίνει ο κ. Χρυσός. Μάλιστα, ο ίδιος λέει χαρακτηριστικά ότι «η τεχνολογία των νανοδορυφόρων θα μπορούσε να είναι μια μεταφορά για τη σύγχρονη συζήτηση σχετικά με την πανεπιστημιακή έρευνα και τις δυνατότητες ανάπτυξης μέσα από τις νέες τεχνολογίες. Πραγματοποιώντας έναν παραλληλισμό μεταξύ επιστημονικών επαναστάσεων και τεχνολογικής διαταραχής, το σύγγραμμα εισάγει τον αναγνώστη στον κόσμο της τεχνολογικής καινοτομίας αναδεικνύοντας τις προσωπικές διαδρομές που συχνά βρίσκονται πίσω από τις τεχνολογικές προκλήσεις».

Ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Τεχνολογιών Ψηφιακής Βιομηχανίας του ΕΚΠΑ τονίζει εξάλλου ότι «παρακολουθώντας τους αναπτύσσοντες των νανοδορυφόρων να αναμετριούνται με ένα πρωτόγνωρο εγχείρημα, ανακαλύπτουμε ταυτόχρονα νέους τρόπους συνεργασίας, καθώς οι συνήθεις νόρμες καταμερισμού εργασίας δείχνουν τα όριά τους. Ένας ιδιαίτερος τρόπος ανάπτυξης τεχνολογιών αναδύεται έτσι προσφέροντας καινούριες ευκαιρίες και προβάλλοντας νέα όνειρα για τα όρια της ανθρώπινης ευρηματικότητας».

Ποιες είναι όμως οι αυξανόμενες δυνατότητες των CubeSats και ποιο το μέλλον τους στη διαστημική βιομηχανία, ρωτάμε τον κ. Χρυσό. «Οι CubeSats δημιουργούν σήμερα μια παράλληλη βιομηχανία διαστήματος, με εκατοντάδες να εκτοξεύονται πλέον κάθε χρόνο. Το βιβλίο χαρακτηρίζει αυτή την αγορά ως “ομιχλώδη οικονομία” αφού υπάρχει μια διπλή κατεύθυνση: αφενός υπάρχουν χρήσεις των νανοδορυφόρων για τις οποίες η αξία είναι γνωστή, όπου οι αναπτύσσοντες μπορούν να φιλοδοξούν να αντικαταστήσουν εγκαθιδρυμένα επιχειρηματικά μοντέλα και δομές. Αφετέρου, υπάρχει μια δυναμική για νέου τύπου αποστολές, αξία που αναγνωρίζεται και διερευνάται ως επί το πλείστον από την επιστήμη και εδώ το επιχειρηματικό μοντέλο δεν μπαίνει ως προϋπόθεση, ωστόσο ανοίγονται νέοι ορίζοντες για τη γνώση, όπως ριψοκίνδυνες αποστολές που δεν μπορούν να εκτελέσουν οι δορυφόροι που γνωρίζαμε μέχρι τώρα».

«Όσο η τεχνολογία αυτή ωριμάζει, τόσο η σχετική δραστηριότητα θα εμπίπτει περισσότερο στον τομέα των κλασσικών οικονομικών θεωριών και οι διεργασίες ανάπτυξης θα μετατρέπονται από περιπέτεια σε ρουτίνα. Η πορεία όμως αυτή αφήνει στο διάβα της νέες δομές, δημιουργεί νέες συνήθειες, ανακατεύει την τράπουλα των παραγόντων, δίνοντας ευκαιρίες σε νέους να εισέλθουν στο χώρο. Σίγουρα διαμορφώνονται έτσι νέοι κυρίαρχοι του παιχνιδιού.

Παράλληλα είναι όμως, σημαντικό να αναφερθεί ότι, παρά τα εμβληματικά και κοσμοϊστορικά επιτεύγματά της, η “παραδοσιακή” διαστημική βιομηχανία παρέμεινε για πολλά χρόνια συντηρητική ως προς τις τεχνολογίες της. Ο λόγος είναι πολύ απλός: καθώς το ρίσκο της αποτυχίας είναι πολύ μεγάλο – και αντίστοιχο το κόστος “αστρονομικό” – υπάρχει μια παράδοση στην διατήρηση των επιτυχημένων τεχνολογιών και την προτίμησή τους από τις καινούργιες. Οι νανοδορυφόροι ωστόσο επιτρέπουν ένα επίπεδο πειραματισμού και τεχνολογικής εξερεύνησης που θα ήταν ασύλληπτο πριν», υπογραμμίζει ο κ. Χρυσός.

Το βιβλίο «CubeSats: Invading and Shaping the Space Industry» θα παρουσιαστεί αυτή την Τρίτη 12 Νοεμβρίου, στις 6 μ.μ., στο κτίριο «Κωστής Παλαμάς» του ΕΚΠΑ (Ακαδημίας 48, 1ος όροφος). Για το βιβλίο θα μιλήσουν ο πρώην κοσμήτορας της Σχολής Θετικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, Ιωάννης Εμμανουήλ, η αντιπρόεδρος του Τμήματος Τεχνολογιών Ψηφιακής Βιομηχανίας του ΕΚΠΑ, Μαρία Τζαμτζή, και ο συγγραφέας, Πάρις Χρυσός.