Ενα… «smartphone» 1.000 ετών με αραβικές και εβραϊκές επιγραφές: Πώς λειτουργεί

Την προσοχή των επιστημόνων έχει τραβήξει ο «αστρολάβος της Βερόνας».

Αυτός ο εξαιρετικά σπάνιος αστρολάβος αποκαλύπτει μια περίπλοκη ιστορία ισλαμικής και εβραϊκής επιστημονικής ανταλλαγής.

Πρόκειται για έναν αστρολάβο του 11ου αιώνα με αραβικές και εβραϊκές επιγραφές, ένα αστρονομικό όργανο που προσαρμόστηκε, μεταφράστηκε και διορθώθηκε επί αιώνες από Μουσουλμάνους, Εβραίους και Χριστιανούς χρήστες στην Ισπανία, τη Βόρεια Αφρική και την Ιταλία.

Η Δρ Federica Gigante, από τη Σχολή Ιστορίας του Cambridge και το Christ’s College, έκανε τις ανακαλύψεις σε ένα μουσείο στη Βερόνα της Ιταλίας. Της κίνησε το ενδιαφέρον μια φωτό που είχε ποστάρει το Μουσείο. Και κάπως έτσι ξεκίνησε η ιστορία της μελέτης του και σήμερα ο «αστρολάβος της Βερόνας», είναι προφανώς το πιο σημαντικό τους έκθεμα.

«Όταν επισκέφτηκα το μουσείο και μελέτησα τον αστρολάβο από κοντά, παρατήρησα ότι όχι μόνο ήταν καλυμμένος με υπέροχα χαραγμένες αραβικές επιγραφές, αλλά και ότι μπορούσα να δω αμυδρές επιγραφές στα εβραϊκά. […] Νόμιζα ότι μπορεί να ονειρευόμουν αλλά συνέχισα να βλέπω όλο και περισσότερα. Ήταν πολύ συναρπαστικό».

«Αυτό δεν είναι απλώς ένα απίστευτα σπάνιο αντικείμενο. Είναι ένα ισχυρό αρχείο επιστημονικής ανταλλαγής μεταξύ Αράβων, Εβραίων και Χριστιανών εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Ο αστρολάβος της Βερόνας υπέστη πολλές τροποποιήσεις, προσθήκες και προσαρμογές καθώς άλλαξε χέρια. Τουλάχιστον τρεις διαφορετικοί χρήστες ένιωσαν την ανάγκη να προσθέσουν μεταφράσεις και διορθώσεις σε αυτό το αντικείμενο, δύο χρησιμοποιώντας τα εβραϊκά και ένας χρησιμοποιώντας μια δυτική γλώσσα».

Αστρολάβος, το πρώτο… smartphone στον κόσμο

Οι αστρολάβοι ήταν το πρώτο smartphone στον κόσμο, ένας φορητός υπολογιστής που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε εκατοντάδες χρήσεις. Είχαν ένα δισδιάστατο μοντέλο του σύμπαντος που ταιριάζει στο χέρι του χρήστη τους, επιτρέποντάς του να υπολογίσει το χρόνο, τις αποστάσεις, να σχεδιάσει τη θέση των αστεριών και ακόμη και να… προβλέψει το μέλλον με βάση τα άστρα.

Αστρολάβος: η ανακάλυψη μιας εφεύρεσης χιλιάδων ετών

Η Δρ Gigante, ειδική στους ισλαμικούς αστρολάβους και προηγουμένως επιμελητής ισλαμικών επιστημονικών οργάνων, χρονολόγησε και εντόπισε τη δημιουργία του «αστρολάβου της Βερόνας» αναλύοντας βασικά επιστημονικά, σχεδιαστικά, κατασκευαστικά και καλλιγραφικά χαρακτηριστικά.

Προσδιόρισε το αντικείμενο ως ανδαλουσιανό και – από το στυλ της γκραβούρας και τη διάταξη των ζυγών – το ταίριαξε με όργανα που κατασκευάστηκαν στο Al – Andalus , τη μουσουλμανική περιοχή της Ισπανίας, τον ενδέκατο αιώνα.

Η Δρ Gigante πιστεύει ότι ο αστρολάβος θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί στο Τολέδο σε μια εποχή που ήταν ένα ακμάζον κέντρο συνύπαρξης και πολιτιστικής ανταλλαγής μεταξύ Μουσουλμάνων, Εβραίων και Χριστιανών.

Σε κάποιο σημείο γράφει «για τον Isḥāq […]/το έργο του Yūnus», πιθανότατα όταν βρέθηκε στα χέρια κάποιου μεταγενέστερου ιδιοκτήτη. Δεδομένου ότι τα ονόματα είναι εβραϊκά, το αντικείμενο θα μπορούσε να υποτεθεί ότι κυκλοφορούσε κάποτε σε μια εβραϊκή κοινότητα Σεφαραδιτών στην Ισπανία, όπου η ομιλούμενη γλώσσα ήταν τα αραβικά.

Μια δεύτερη, προστιθέμενη πλάκα είναι εγγεγραμμένη για τυπικά γεωγραφικά πλάτη της Βόρειας Αφρικής, δείχνοντας ότι κάποια στιγμή ο αστρολάβος χρησιμοποιήθηκε στο Μαρόκο ή την Αίγυπτο.

Οι επιγραφές

«Αυτές οι εβραϊκές προσθήκες και μεταφράσεις υποδηλώνουν ότι σε κάποιο σημείο το αντικείμενο έφυγε από την Ισπανία ή τη Βόρεια Αφρική και κυκλοφόρησε μεταξύ της εβραϊκής κοινότητας της διασποράς στην Ιταλία, όπου τα αραβικά δεν ήταν κατανοητά και αντ’ αυτού χρησιμοποιήθηκε η εβραϊκή», ανάφερε η Gigante.

Ο αστρολάβος διαθέτει ένα «Rete» – έναν τρυπημένο δίσκο που αντιπροσωπεύει έναν χάρτη του ουρανού – ο οποίος είναι ένας από τους παλαιότερους γνωστούς που κατασκευάστηκαν στην Ισπανία. Παρουσιάζει ομοιότητες με το Rete του μοναδικού σωζόμενου βυζαντινού αστρολάβου που κατασκευάστηκε το 1062 μ.Χ. καθώς και με εκείνους των παλαιότερων ευρωπαϊκών αστρολάβων, που κατασκευάστηκαν στην Ισπανία κατά το πρότυπο των ισλαμικών.

Ο αστρολάβος πιστεύεται ότι μπήκε στη συλλογή του Βερονέζου ευγενή Λουδοβίκο Μοσκάρντο (1611–81) πριν τον αποκτήσει η οικογένεια Miniscalchi. Το 1990, η οικογένεια ίδρυσε το Fondazione Museo Miniscalchi-Erizzo για να διατηρήσει τις συλλογές.